Metalen voorwerpen bewaren in depot
In tegenstelling tot andere materialen reageren metalen snel op hun omgeving. Welke specifieke aanbevelingen gelden er voor metalen voorwerpen in depot? Wat zijn correcte omgevingsfactoren en opbergmethodes? En hoe beschermt u metalen voorwerpen tegen enkele van de tien schadefactoren?
Temperatuur
- Zowel voor metaal als voor tal van andere materialen wordt de temperatuur het best zo stabiel mogelijk gehouden, bij voorkeur rond 18°C. Vermijd schommelingen om krimp en uitzetting te vermijden. Vooral composietvoorwerpen zijn door hun verschil in uitzettingscoëfficiënt erg gevoelig voor stress veroorzaakt door temperatuurschommelingen.
- Temperatuur = energie. Een hogere temperatuur staat gelijk met meer energie wat de corrosieprocessen kan doen versnellen.
- Een andere reden om de temperatuur onder controle te houden is dat die in relatie staat met de relatieve vochtigheid. Wanneer de temperatuur stijgt zal de RV dalen. Bij een temperatuurdaling stijgt de RV.
- Bij een restauratie worden synthetische lijmen gebruikt. Ook hiervoor moet er rekening gehouden worden met de temperatuur. Verlijmingen kunnen hierdoor falen en aanvullingen kunnen inzakken. Plaats daarom nooit een metalen voorwerp met zijn volle gewicht op een aanvulling. Als de temperatuur stijgt, kan die verzwakken en vervormen door de druk van het gewicht van het metaal.
Relatieve vochtigheid
De relatieve vochtigheid in de omgeving van metalen kan niet laag genoeg zijn. De corrosie gaat namelijk sneller als de metalen in contact staan met water/vocht. Er zijn twee uitzonderingen:
- Tinpest wordt veroorzaakt door een aanhoudende extreem lage relatieve vochtigheid.
- Als er organisch materiaal is verwerkt in het voorwerp, kan dat materiaal ernstige schade lijden door uitdroging. In dat geval kunt u het metaal beschermen door een afwerklaag. Raadpleeg steeds een gekwalificeerde metaalrestaurator voor de keuze van een geschikte afwerklaag. Dit is maatwerk.
Vermijd stof: stof werkt hygroscopisch en trekt vocht aan. Daardoor kan corrosievorming ontstaan.
Luchtverontreiniging
- Voorkom het ontstaan van microklimaten, door te zorgen dat er overal (natuurlijke) ventilatie is. Ook bij vitrines en kasten is het belangrijk dat er voldoende luchtverplaatsing is. Bij vitrines kunnen boven- en onderaan ventilators geplaatst worden. Dat zal ook opwarming voorkomen.
- Een zuivere omgeving zonder schadelijke gassen is belangrijk bij metalen om corrosievorming tegen te gaan. Schadelijke gassen zitten vaak in houtsoorten, lijm, plastic, geverfde stoffen, bouwmaterialen, enz. Vermijd daarom materialen die schadelijke chemische gassen uitwasemen.
- Bij legeringen met lood is het vooral belangrijk materialen te vermijden die vluchtige organische componenten vrijgeven. Voorbeelden zijn eikenhout, mdf-plaat, karton en fruit.
- Voor zilveren objecten: vermijd voornamelijk bronnen van zwavel zoals wol, vilt, rubber of verf. Een gouden tip! Verpak zilveren voorwerpen in 'silvercloth'. Voor juwelen kunt u hier bv. zakjes van maken en ze in luchtdichte curverdozen verpakken.
Oddy-test
Om na te gaan hoe de omgeving is, kunt u een oddy-test uitvoeren. Zie dit filmpje voor meer uitleg:
Het materiaal dat u wil testen, plaatst u onderaan in het buisje. Daarnaast heeft u ook een wattenpropje (inert) of capillair glazen buisje met vocht nodig. Indien u een lak of iets dergelijks wil testen kunt u die aanbrengen op een stukje Melinex en zo in het buisje steken om te testen.
Zet het geheel vervolgens gedurende 28 dagen op 60°C in een droogstoof geplaatst. Na die termijn kunt u op de metaalplaatjes nagaan hoe sterk ze zijn aangetast en of er een mitigerende maatregel moet getroffen worden voor de veilige bewaring van het metalen voorwerp.
Licht
Metalen voorwerpen zijn niet lichtgevoelig. Maar er zijn uitzonderingen!
- Door conservatie-restauratie: er zijn lichtgevoelige lijmen, invulmiddelen (epoxyharsen en acrylaten) en retoucheermaterialen. Ze worden gebruikt om hun goede verouderingseigenschappen, maar kunnen sneller onderhevig zijn aan verwering dan het metaal zelf. Daarom is het van groot belang om objecten die met deze middelen geconserveerd zijn onder strenge controle te plaatsen, ook al is het metalen voorwerp zelf niet gevoelig aan uv-licht.
- Door eigenschappen van een ander aanwezig materiaal: verkleuring kan voorkomen bij andere materialen die gebruikt zijn bij het metalen voorwerp. Voorbeelden: ivoren of houten heft bij een mes, etiket gekleefd op een blik, beschilderde tinnen speelgoedfiguurtjes ...
- Licht kan temperatuurschommelingen veroorzaken.
Diefstal
- Metalen zijn kostbaar en zijn een makkelijk doelwit voor diefstal. Denk aan koperdieven die aan de haal gaan met metalen buitenbeelden. Maar ook kleine objecten als juwelen uit een edelmetaal zijn erg kwetsbaar. Leestip: Handreiking diefstal bronzen buitenbeelden, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2016.
- Hou dus steeds rekening met de beveiliging wanneer u iets tentoonstelt of in bewaring plaatst (zeker in een kijkdepot of depot waar externen voor komen, bv. voor onderzoek).
Fysische krachten
- Metalen voorwerpen zijn gevoelig voor krassen, barsten, scheuren, blutsen, deuken, vouwen enz. En die worden niet altijd veroorzaakt door vandalisme: de grootste schadeveroorzaker is het verkeerd hanteren, reinigen of opbergen van deze voorwerpen. Vooral metalen met een toplaag (bv. vergulding) zijn extra gevoelig voor oppervlakteschade.
- Plooi een metalen object nooit terug naar zijn originele stand. Het object kan breken door metaalmoeheid. Wil u toch iets terugplooien, neem dan altijd contact op met een restaurator-conservator. De kans is immers groot dat u meer fout doet dan goed.
- Andere tips: zie de onderdelen 'Bewaren', 'Hanteren en verplaatsen' en 'Reinigen'.
Inventarisnummer
- Elk object heeft een uniek identificatienummer dat altijd aanwezig moet blijven bij het object. Indien het object uit meerdere losse delen bestaat, voorziet u die ook van een uniek nummer (behorend tot het nummer van het object).
- Het is belangrijk dat u het inventarisnummer op de juiste wijze aanbrengt om zo schade aan het metaal, maar ook verlies van het nummer, te voorkomen. Het best wordt een nummer aangebracht op het object zelf. (Soms is dat niet mogelijk, bv. bij te kleine of verweerde objecten.) Het is belangrijk het nummer op een zo consequent mogelijke manier aan te brengen door eenzelfde type object steeds op dezelfde plaats te merken.
- Bij een samengesteld voorwerp, bv. een mes met ivoren handvat, hoort het identificatienummer op het minst kwetsbare materiaal (bv. op het lemmet indien in goede staat).
- De voorkeurmethode is vernis-inkt-vernis (zie de bijlage voor een uitgebreide beschrijving).
Opbergrekken voor metalen voorwerpen
Voorzie in stabiele en trillingsvrije rekken, ladekasten of kasten in inerte materialen. Verschillende houtsoorten en houtachtige materialen, zoals MDF, multiplex, enz. en ook bepaalde vernis/verflagen, kunnen gassen vrijlaten die vooral in combinatie met vocht schadelijk kunnen zijn voor metalen voorwerpen.
Kleine metalen voorwerpen opbergen
- Om de RV zo laag mogelijk te krijgen verpakt u een geperforeerd PE-zakje met silicagel mee in de curverdoos. Vermijd direct contact met metalen, silicagel werkt corrosief.
- Verpak per curverdoos een metaal of metaallegering om contactcorrosie te vermijden. Houd bv. koperlegeringen, zilverlegeringen, enz. apart verpakt.
- Kleef een vochtigheidsindicatorstrip aan de doos. Via de kleurindicator kunt u nagaan hoeveel vocht er in de doos aanwezig is en of de silicagel moet worden vervangen. Kleurindicators zijn ook te verkrijgen in silicagelvorm. Deze zijn iets duurder dan de transparante silicagel, maar beide kunnen met elkaar vermengd worden.
