Afwerklaag

Verkleuring

Bij de opgraving en in depot

Zoutschade

• Zoutschade vormt alleen een gevaar voor poreuze materialen. Het zorgt voor de afschilfering van de afwerkingslaag, barsten en schilfering in de keramiek zelf.

Laag gebakken/sterk verweerd aardewerk

• Bij de opgraving zorgt een te snelle droging voor een te snel verlies aan water. Gevolg: barsten, breuken, vervorming, een afschilferend oppervlak of afwerkingslaag.
• In het depot blijft verzwakt aardewerk 'bewegen' bij schommelingen in de temperatuur en vochtigheidsgraad. Gevolg: barsten, breuken, vervorming, een afschilferend oppervlak of afwerkingslaag.

Oude restauraties

• Schade door verkeerde lijm: lijmnaden verkleuren, er komen schadelijke stoffen in de scherven terecht (ontstaan van zouten), de verlijming is te zwak of net té hard (en onomkeerbaar). Sommige verkleuringen en materialen zijn niet te verwijderen.
• Schade door lijm/vernis: een fragiele versieringslaag vastzetten met eender welke lijm- of vernissoort veroorzaakt veelal meer schade dan de schade die men aanvankelijk wou vermijden. Laat consolidatie over aan specialisten.
• Schade door aanvullingen: verkeerde materialen kunnen het object (chemisch) beschadigen. Laat dit over aan een specialist.
• Schade door oude verbindingselementen: keramiek werd soms gerestaureerd met metalen verbindingsstaafjes (meestal ijzer). Corrosie van de staafjes doet de keramiek barsten.

Conditie bepalen

• Let vooral op barsten en scheuren. Is de barst actief? Meten is weten: meet de lengte van de barst en evalueer na korte tijd opnieuw (na ongeveer één maand en minstens drie keer evalueren). Zo ziet u of de barst voortgaat. Zo ja: consulteer een specialist.
• Let op afschilfering van het oppervlak of de afwerkingslaag (zouten, cohesieverlies enz.). Zo ja: consulteer een specialist.
• Let op oude restauratiematerialen. Merkt u vergelende lijm of afschilfering van de vernislaag op? Dan is het tijd om in te grijpen.

Raadpleeg zeker ook de pagina 'Conditiecontrole archeologische objecten'.

Bewaren

• Sterk verweerd aardewerk en keramiek met fragiele oppervlaktelagen bewaart u in een omgeving met een relatieve vochtigheid van 40 tot 50% en een minimale schommeling (het liefst niet meer dan 3% per 24 uur). Doe dat bij een temperatuur van 16-18°C.
• Meer resistente keramieksoorten (steengoed en porselein) kunt u bewaren in een omgeving die sterker schommelt. Toch blijft de relatieve vochtigheid het best onder 60% om schimmels en allerhande micro-organismen te vermijden.
• Keramiek geïnfecteerd met zouten laat u zo snel mogelijk onderzoeken. Als de zouten niet te verwijderen zijn, dringen zeer strikte maatregelen zich op (meestal relatieve vochtigheid tussen 20 en 40% met een minimale schommeling), afhankelijk van het type zouten.

Hanteren en verplaatsen

• Archeologische keramiek kan erg fragiel zijn: hanteer voorzichtig en met handschoenen (met goede grip, bv. nitril).
• Plaats scherven niet met te veel in één zak: ze schuren tegen elkaar aan, wat voor extra breuken en verwering zorgt.
• Vermijd ongevallen: neem elk volledig object vast met twee handen en ondersteun het onderaan met één hand. Een keramisch object alleen bij de hals, het oor of de rand vastnemen is een garantie op schade.

Reinigen

Bij de opgraving

Depot/museum

• Museale en gerestaureerde objecten reinigt u niet actief. Licht afstoffen kan indien vermeld in het conservatiedossier.

Opslag en verpakken in depot

• Scherven in goede staat verpakt u samen in een plastic (PE-)zak. Vermijd zware zakken van meerdere kilo's (te veel druk).
• Gebruik geen grote dozen: die zijn te zwaar en niet hanteerbaar. Neem kleinere/lagere bakken of dozen.
• Perforeer de zakken: dat zorgt voor luchtcirculatie.
• Fragiele scherven verpakt u apart en ondersteunt u indien nodig met een laagje PE-schuimfolie.
• Volledige of gereconstrueerde objecten verpakt u afzonderlijk in een doos (PE of PP) met onderverdelingen, zodat ze niet tegen elkaar aanschuren. De onderverdeling maakt u uit karton of (liever) PE-schuimplaat of PP-platen (polypropyleen).
• Voor heel fragiele objecten maakt u een verpakking op maat, waarbij u het object uit de doos kan schuiven op een klein platform zonder het aan te raken.

Zie ook het hoofdstuk 'Bewaren, verpakken en transporteren'.

Rol van de gespecialiseerde restaurator

• Scherven puzzelen en verlijmen kan, net als reconstrueren met papiertape, wanneer het oppervlak ten minste niet loskomt samen met de tape. Let op met fragiele keramiek en afwerkingslagen. Papiertape die te lang blijft zitten kan letterlijk een onuitwisbare indruk nalaten. Verwijder de tape zo snel mogelijk.

• Verlijmen van keramiek doet u alleen met een reversibele (oplosbare) lijmsoort die geen schadelijke stoffen in de breukrand introduceert (zoals Paraloid B72, een veilige acrylaatlijm). Een conservator-restaurator kan advies geven.
• Welke objecten verlijmt u niet zelf?
  • Grote, zware objecten (bv. Romeinse dolia),
  • scherven met een 'zanderig' afgesleten breukvlak (die vergen een aangepaste consolidatielaag),
  • zeer fragiele, laaggebakken of sterk verweerde keramiek,
  • keramiek met een zoutprobleem,
  • beschilderde keramiek of objecten met een fragiele afwerkingslaag.
• Ook het verder reconstrueren (aanvullen) en restaureren van keramische objecten gebeurt door specialisten. Zij weten aan welke druk het object kan weerstaan en met welke veilige en inerte materialen u de aanvullingen het best uitvoert.

Dit hoofdstuk werd geschreven door Natalie Cleeren voor Depotwijzer.be.