Materialen en technieken: holglas
Glas wordt gemaakt met drie hoofdcomponenten: kwarts (SiO2) uit zand, een smeltmiddel en een stabilisator. Tijdens het smelten is glas een stroperige massa, die vervolgens onderkoeld wordt en stolt tot een harde, homogene massa.
We bespreken achtereenvolgens de productietechnieken en samenstelling van holglas.
Waaruit bestaat glas?
- Kwarts (SiO2) komt voor in zand (bv. wit zilverzand uit Mol), is kristalhelder en chemisch stabiel.
- Vanwege de hoge smelttemperatuur (1.600°C-1.713°C) kon men kwarts lange tijd niet doen smelten. Hiervoor was de toevoeging van een smeltmiddel nodig. Dit is een alkali en wordt ook wel eens een ‘flux’ genoemd. De bekendste zijn natriumcarbonaat (soda, bv. zoutafzettingen in Egypte), kaliumcarbonaat (potas, bv. assen uit loof), en loodoxides. Door toevoeging van een smeltmiddel kan de smelttemperatuur tot 800°C zakken, maar glas wordt hierdoor zeer corrosiegevoelig en dus onstabiel.
- Om dit te voorkomen worden er ook aardalkali-oxides toegevoegd als stabilisator, meer bepaald calciumoxide (ongebluste kalk).
- Buiten deze drie hoofdelementen kan glas ook onzuiverheden, kleurstoffen (metaaloxiden, al dan niet van nature aanwezig in het zand) en ontkleuringselementen bevatten.
Bergkristal en obsidiaan
Het begin
De eerste vormen van glasproductie dienden voor het nabootsen van edelstenen, zoals turkoois, amethist en lapis lazuli. De waarde van dit glas was hoog: het werd uitsluitend aangetroffen in graven van farao’s. Glas kwam vaak voor in combinatie met goud, vooral als inlegwerk op sarcofagen. Ook diverse glasmozaïeken werden gebruikt voor het inleggen van meubels en kistjes, vaak uit Alexandrië. In de Egyptische periode kwamen ook de eerste (niet-transparante) glaskralen voor.
Productie van holglas
Indeling volgens techniek
Zandkernglas
Malgevormd glas
Geblazen glas (vrij en in een mal)
Malgeperst glas
Mechanisering holglas
Indeling volgens samenstelling
Sodaglas
Potasglas
Cristalloglas - Murano
Cristalloglas - Antwerpen
Kristal
- In de 18e eeuw kwam het Engels kristal op. Dit type glas wordt ook loodglas genoemd vanwege de grote hoeveelheid lood in het glas. De typologie is veel strakker dan bij het Boheems glas, maar wordt verfijnder. Ook de decoratie is minimaler.
- Vanaf 1660 zochten scheikundigen naar nieuwe glassamenstellingen. De grondstoffen kwamen niet langer zuiver voor in de natuur. Aan het einde van de 17e en in de 18e eeuw is er sprake van zeer onstabiel glas met te veel smeltmiddel en te weinig kalk, waardoor het zeer gevoelig is voor corrosievorming (typische voorbeelden: crizzling en traanglas). Vanaf de 18e eeuw komen verschillende oxides voor door scheikundige aanmaking, dus niet langer van nature uit zand.
Pyrex
Hedendaags glas
Natronkalkglas is het hedendaagse standaardmateriaal.