‘Onderzoeken’ en ‘participeren’, het zijn twee functies van een cultureel-erfgoedwerking. Wanneer ze samenkomen, spreken we over 'burgerwetenschap'. En laat dat nu net het onderwerp zijn van een netwerkdag over burgerwetenschap en erfgoed, op 12 september 2024 in Lamot Mechelen.

Het programma maken we later bekend, maar noteer deze datum alvast in uw agenda. De netwerkdag is een organisatie van FARO in samenwerking met Scivil -  het Vlaams Kenniscentrum voor Citizen Science, Histories en Africamuseum. 

Of u nu een ervaren rot bent of gewoon eens wil kijken wat de mogelijkheden zijn van burgerwetenschap, op deze dag vindt u volop inspiratie en de nodige informatie. Daarnaast zijn er heel wat mogelijkheden om in contact te komen met (andere) onderzoekers en erfgoedwerkers, via onder andere een posterpresentatie.

Burgerproject 'Kiekjes van de kermis'

Vrijwilligers, publiek of burgers laten participeren in onderzoek, hen mee onderzoeker maken, interessante inzichten verzamelen en in contact komen met verschillende (erfgoed)gemeenschappen: ook de Universiteit Antwerpen ziet de kruisbestuiving tussen onderzoek, immaterieel erfgoed en burgerparticipatie helemaal zitten en lanceerde het project Kiekjes van de kermis.

Het onderzoeksproject Kiekjes van de kermis of Science at the Fair onderzoekt de rol van de kermis bij de verspreiding van informatie over wetenschappelijke en technologische vooruitgang. De kermis wordt door de onderzoekers vanuit verschillende invalshoeken bekeken. Zo analyseren ze het hechte netwerk van foorkramers en brengen ze in kaart wat er vroeger precies op de kermis vertoond werd. 

De jaarlijkse kermis was in de 19e eeuw een belangrijke bron voor kennis en informatie. Vandaag kennen we de kermis vooral omwille van de mechanische attracties. Vroeger was de foor ook dé plek om bij te leren over geneeskunde, aardrijkskunde, geschiedenis en de laatste nieuwe technologieën, zoals bijvoorbeeld fotografie.

“Shows op de grens van magie en populaire wetenschap stonden vaak centraal op het kermisplein. Ze waren opgesteld naast reizende anatomische en etnografische musea, kijkkasten, panorama’s, en rond 1900 ook de cinema”, vertelt onderzoeker Bart Moens.  

Via een oproep op iedereenwetenschapper.be willen de onderzoekers hulp krijgen van burgers. Zo zijn ze op zoek naar foto’s en postkaarten uit privécollecties die de kermis tonen in de jaren 1850-1914. Iedereen kan de beelden uploaden, er wat achtergrondinformatie aan toevoegen en zo het onderzoeksproject actief ondersteunen.

Ooit waren het enkel specialisten die bepaalden of iets erfgoed was of niet. Vandaag loopt dat anders. Meer dan ooit gaan erfgoedwerkers in gesprek met groepen, individuen en gemeenschappen om de waarden van het erfgoed in kaart te brengen. Als deze 'externen' ook echt kunnen wegen op de keuzes die men over dat erfgoed maakt, dan noemen we dat cowaarderen.

Cowaarderen is dus meer dan informatie ophalen bij een brede groep of advies vragen aan erfgoedgemeenschappen. Het gaat om samen rond de tafel zitten, luisteren naar elkaar en de argumenten van alle partijen meenemen. Op basis van dat zorgvuldige gesprek wordt ook samen beslist. Een belangrijk en participatief proces dus, maar niet altijd evident.

Resultaten eerste fase lerend netwerk

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en FARO richtten in volle coronatijd een lerend netwerk op dat erfgoedwerkers uit Nederland en Vlaanderen samenbracht om ervaringen te delen en bij te leren van elkaar. Dat resulteerde in:

• een FAQ met vragen over cowaarderen;
• een overzicht van competenties die nodig zijn in zo'n democratisch waarderingsproces;
• gespreksstarters om met deelnemers aan de slag te gaan.

Tweede fase lerend netwerk

Vanaf 2024 sluit ook de Reinwardt Academie aan bij het lerend netwerk. Samen met FARO en de RCE organiseren we studiedagen en praktijkdagen, om nog verder bij te leren over relevante gespreksvormen. 

De eerste bijeenkomst van de nieuwe reeks vindt plaats op 31 mei, en heeft als thema: 'Gelijkwaardig het gesprek voeren'. Naast cases ontdekt u hier ook methodieken die u meteen kunt uitproberen. De ideale gelegenheid om in gesprek te gaan met andere collega's uit de Lage Landen. Meer informatie over deze gratis dag vindt u in de FARO-kalender.

De komende maanden organiseren we nog studiedagen en bijeenkomsten, ook in Vlaanderen. Hou dus zeker onze kalender in de gaten of geef een seintje als u meer wil weten.

Foto: Antenna via Unsplash

Wat kan herkomstonderzoek betekenen voor musea die cultuurgoederen beheren die in koloniale context verworven zijn? Deze vraag staat centraal op een studiedag van het MAS en FARO, op 27 mei 2024.

Het MAS bewaart cultureel en historisch gevoelig Congolees erfgoed dat in een koloniale context eigendom werd van de Stad Antwerpen. In oktober 2022 lanceerde het museum een tweejarig experimenteel herkomstonderzoeksproject met de steun van de Vlaamse Gemeenschap. Een prioritaire stap bestond erin om op basis van drie casestudies, een model te ontwikkelen voor de reconstructie van de herkomstgeschiedenissen op basis van primaire bronnen en nieuwe in Congo verzamelde mondelinge getuigenissen. Tijdens deze studiedag maakt u kennis met de resultaten van dit project.

Op welke vragen mag u onder andere een antwoord verwachten? 

• Een inclusieve samenwerking met Congolese partners was cruciaal. Waaruit bestond die? 
• Een van de uitkomsten van dit onderzoek is een versterkte relatie tussen het MAS en herkomstgemeenschappen in België en Congo. Hoe ging dit precies in zijn werk?
• Welke rol kan digitale restitutie spelen bij a) het uitbouwen van relaties met herkomstlanden en b) bij het verrijken van de collecties? 

Het programma vindt u in de FARO-kalender, waar u zich ook kunt inschrijven.

Zal technologie de wereld redden? En als ze de wereld niet redt, welke impact zal ze dan wel hebben? Retorische vragen, zo op het eerste gezicht. Maar wie over de toekomst nadenkt, kan niet om ‘technologie’ heen, en de vragen die ze oproept. Precies daarover gaat de tweede keynote van het Groot Onderhoud.

Twee weken geleden onthulden we de eerste keynotespreker van het Groot Onderhoud: de Nederlandse filosofe en auteur Joke Hermsen. De toekomst van het cultureel erfgoed en het erfgoedwerk: dat is het thema van het Groot Onderhoud, op 30 mei in Hasselt – staat de datum al met stip in uw agenda? 

Reframen is de boodschap

Onze tweede keynote heet SETUP, “een platform voor een technologie-kritische samenleving”. Bij SETUP werken kunstenaars en experts uit verschillende disciplines om installaties, beelden en vocabulaire te ontwikkelen die de ethische en sociale implicaties van technologische ontwikkelingen invoelbaar maken. Met humoristische en vervreemdende ervaringen reframen ze complexe maatschappelijke vraagstukken en bevragen ze de wenselijkheid van technologie. En dat zonder het onderwerp al te zwaar te maken. Klinkt goed, niet?

Zo leest u op de website: “Het is tijd om meer mensen te laten meewerken aan en meedenken over technologie. Zo kunnen we samen de mogelijkheden van nieuwe technologie vieren, maar ons ook wapenen tegen de risico’s. We stimuleren mensen om een ethisch (tegen)geluid te ontwikkelen. Om te zien hoe het anders kan, of moet.”

FARO-collega Katrijn D'hamers dook in de FARO-bibliotheek en las het boek Het lege-vitrinesyndroom. Daarin onderzoekt Jos van Beurden lastige vragen over koloniale collecties. Een bespreking!

Hoe schudden we het lege-vitrinesyndroom van ons af? De angst dat erfgoedorganisaties alles moeten teruggeven wat in onrechtvaardige omstandigheden werd verzameld en er niets zal overblijven in de musea zelf, kunnen we maar moeilijk achter ons laten. Verandering komt slechts geleidelijk en heel traag op gang, zo beschrijft Jos van Beurden in zijn nieuwe boek Het lege-vitrinesyndroom. Verschillende Europese landen en erfgoedorganisaties ontwikkelen dan wel een beleid, terwijl andere erfgoedorganisaties, privéverzamelaars en handelaren blijven dwarsliggen.

De toekomst van het cultureel erfgoed en het erfgoedwerk: daarover willen we het met u hebben op het Groot Onderhoud, op 30 mei in Hasselt. De gevierde filosofe en schrijfster Joke Hermsen is de eerste bevestigde keynotespreekster.

Dans met de toekomst

Erfgoedwerkers hebben een bijzondere maatschappelijke positie: met een been in het verleden, zoeken ze met het andere naar een balans met het heden. Het is een dans, die met de nodige verbeeldingskracht een prachtige verrassende choreografie wordt. Met zowel herkenbare pasjes als onverwachte wendingen. Wat we wel eens durven te vergeten, is dat we tijdens dat dansen ook voortdurend toekomst aan het maken zijn. We staan er te weinig bij stil, benomen door de haast en waan van alledag. 

Maar laat een aandachtige kijk op een mogelijke toekomst net nú zo belangrijk zijn. Zeker in een uitdagende tijd als de onze, die wordt bepaald door maatschappelijke onrust en ongelijkheid, oorlogen, klimaat- en andere crises. 2024 is bovendien een verkiezingsjaar waarin de erfgoedwerker benieuwd uitkijkt naar het toekomstige cultuurbeleid. En hoe zal u, samen met de vele erkende cultureel-erfgoedorganisaties, het splinternieuwe beleidsplan, dat hopelijk goed werd beoordeeld én gehonoreerd, uitrollen? 

Niet alleen

Verandering is op til: zoveel is zeker. Spannend, uitdagend … maar misschien vindt u het ook allemaal wat beangstigend en beklemmend? U bent niet alleen. Vandaar de nood aan inspirerende perspectieven, moed en hoop … We zijn dan ook heel blij dat de bekende Nederlandse filosofe en schrijfster Joke Hermsen inging op onze vraag om na te denken over de vraag hoe zij de toekomst voor cultureel erfgoed en erfgoedwerkers ziet. Want als er iemand is die zeer bewust en helder maar ook kritisch, hoopvol én met een groot hart voor literatuur, kunst en erfgoed naar deze wereld kijkt, dan is het Hermsen wel. 

Joke Hermsen is o.a. bekend van Stil de tijd. Pleidooi voor een langzame toekomst (2009), Kairos. Een nieuwe bevlogenheid (2014), Het tij keren. Met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt (2019), Ogenblik & Eeuwigheid. Meer tijd voor de kunst (2020) en het heel recente Onder een andere hemel. Over heimwee en vertepijn (2023). En dan laten we de vele andere essays en artikels nog onvermeld. 

Afspraak op 30 mei 2024, noteer die datum alvast in uw agenda. Plaats van afspraak: Hasselt, in de gebouwen van de Hogeschool PXL. Meer info volgt.

P.S. En als u zich afvraagt wat het Groot Onderhoud is, surf dan eens naar de pagina waarop we de info van alle voorgaande edities gebundeld hebben. Het Groot Onderhoud is het jaarlijkse sector- en netwerkevent voor de cultureel-erfgoedsector. Elk jaar behandelen we een relevant thema. Dit jaar luidt dat De toekomst is nu.

Foto: Joke Hermsen

Een aantal Gentse musea bundelden de krachten en organiseerden onlangs een TOP-dag ('Toegankelijkheid, Outreach en Participatie') voor gidsen in MSK Gent. Hun gidsenteams formuleerden namelijk eenzelfde vormingsnood: hoe omgaan met diversiteit?

Op het programma van deze TOP-dag programmeerden de musea daarom een keynotelezing over inclusie in musea, gevolgd door een boeiende reeks sessies waar de tips voor de (gidsen)praktijk zo goed als voor het oprapen lagen. FARO nam eveneens een sessie in handen, en zorgde voor een round-up van de dag. Die samenvatting delen we hier graag met u.

De toekomst is inclusief

Elke stem vieren, dat was het uitgangspunt van keynotespreker Sana Sellami. Als strateeg en expert diversiteit en inclusie bracht ze in herinnering dat musea wereldwijd zich van bij hun ontstaan voortdurend hebben aangepast aan een veranderende wereld. Daardoor hebben ze zich ook alsmaar inclusiever opgesteld, en zijn ze van geprivilegieerde curiositeitenkabinetten uitgegroeid tot musea die zich richten op een breed publiek en vandaag op vele manieren écht hun best doen om iedereen te verwelkomen. Maar toch zijn we er nog niet. Want nog lang niet iedereen ervaart een museum als een plek waar men thuis hoort of waar men zich thuis kan voelen.

Op 14 maart organiseert de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in samenwerking met de Vlaams-Nederlandse Werkgroep Diefstal van collecties de studiedag Barrières tegen diefstal van collecties en verzamelingen. Plaats van afspraak is het Dordrechts museum. 

Zo nu en dan worden we opgeschrikt door een bericht over een brutale diefstal van een of meer erfgoedobjecten. Zo'n diefstal brengt nare gevolgen met zich mee, en altijd is er de vraag: 'Had dit voorkomen kunnen worden?' Maar nog interessanter is de vraag: 'Hoe moet het nu verder?'

Barrièremodel

Deze studiedag is bedoeld voor collectiebeherende instellingen en andere eigenaren en beheerders van roerend erfgoed. Centraal staat onder meer het Barrièremodel over diefstal van erfgoedobjecten, een publicatie die in kaart brengt welke stappen criminelen zetten om een diefstal te plegen, en welke omstandigheden een diefstal makkelijk(er) maken. Het barrièremodel somt maatregelen op die de crimineel kunnen verstoren. Hoe helpt dit model u een keuze te maken uit  de vele maatregelen die er zijn voor de beveiliging van objecten?

Oproep!

Op het programma verder ook enkele ervaringsdeskundigen die vertellen over de gevolgen van een inbraak in hun instelling. Ook de politiediensten komen aan het woord: hoe gaan zij te werk wanneer een diefstal wordt vastgesteld? Een aantal experts uit zowel Nederland als Vlaanderen staan voor u klaar om met u in gesprek te gaan over het beveiligen van objecten. 

Aan u alvast deze oproep: wil u graag deelnemen aan de studiedag? Schrijf u dan (gratis) in via deze link. Bij aanmelding wordt u de kans geboden een aantal vragen te beantwoorden over diefstalpreventie. Uw antwoorden worden anoniem verwerkt maar worden gebruikt om het expertpanel voor te bereiden en worden besproken op de studiedag. Hebt u een vraag voor de politie? Ook die kunt u achterlaten op het inschrijfformulier. 

Op 27 mei 2024 organiseren FARO en het MAS een studiedag in Antwerpen over herkomstonderzoek in een  koloniale context.

Het MAS bewaart cultureel en historisch gevoelig Congolees erfgoed dat in een koloniale context eigendom werd van de Stad Antwerpen. In oktober 2022 lanceerde het museum een tweejarig experimenteel herkomstonderzoeksproject met de steun van de Vlaamse Gemeenschap. Daarbij wordt een inclusieve samenwerking met Congolese partners gestimuleerd.

Een prioritaire stap was erop gericht om een model te ontwikkelen voor de reconstructie van de herkomstgeschiedenissen van drie casestudies op basis van primaire bronnen en nieuwe in Congo verzamelde mondelinge getuigenissen.

• Wat betekenen de resultaten van dit onderzoek voor in koloniale context verworven cultuurvoorwerpen in andere musea?
• Kunnen projecten als deze een aanleiding zijn om de relaties met herkomstgemeenschappen, in België én Congo, te versterken?
• Welke rol kan digitale restitutie spelen bij het uitbouwen van relaties met herkomstlanden en het verrijken van collecties?

Op deze en andere vragen zoeken we graag samen met u naar antwoorden.

Meer informatie vindt u in de FARO-kalender.

Foto: beeld van Chef Nkolomonyi © Tom Van Ghent, 2023

Denken we aan educatie, dan associëren we dat doorgaans met cursussen, workshops en lespakketten allerlei en niet altijd met digitale toepassingen. Daar wil Dig It Up verandering in brengen. Deze inspiratiedag voor cultuurmedewerkers, op 1 februari 2024, focust namelijk op vormen van digitale cultuureducatie. 

Op het programma onder meer een reeks voorbeelden uit musea. In een aparte sessie gaat M Leuven in op Het Kunstlab van M, waarbij leerlingen secundair onderwijs de mogelijkheden en uitdagingen omtrent AI ontdekken. S.M.A.K. licht de Whatsapp Challenge voor tieners toe. Aansluitend vertellen medewerkers van het Museum voor Schone Kunsten Gent over hun recente ervaringen met AI in de presentatie op zaal.

AI in het MSK

MSK ging de samenwerking aan met Lean Mean Learning Machine, specialisten in artificial intelligence (AI). Samen  startten ze een pilootproject om schilderijen op zaal tot leven te brengen. De bezoeker kan zo sinds kort via een microfoon in gesprek gaan met figuren op een schilderij. Alle gestelde vragen worden met behulp van AI zo goed mogelijk beantwoord. Door deze technologie hoopt het museum bezoekers op een nieuwe en interactieve manier te betrekken bij zijn collectie.

Het Kunstlab van M

M Leuven stelt als museum beeldgeletterdheid voorop in zijn educatieve missie. Geen overbodige luxe in onze samenleving, waarin beelden zo'n centrale rol spelen. Met Het Kunstlab van M speelt M in op een nieuwe uitdaging, door ook met AI aan de slag te gaan. AI evolueert razendsnel en de impact ervan wordt steeds groter. Groepen uit het secundair onderwijs die met Het Kunstlab van M aan de slag gaan, reflecteren over AI, over AI en kunst, én gaan ook zelf op hun beurt kunst creëren.

Whatsapp Challenge van S.M.A.K

De Whatsapp Challenge van S.M.A.K. is een frisse manier om een jong publiek (en hun ouders of vrienden) op een alternatieve manier doorheen de museumcollectie te leiden. Een gids zit ‘achter de knoppen’ van Whatsapp en stuurt berichten om het jonge volk van het ene punt naar het andere te leiden, en om hen van naderbij te laten kennismaken met kunstwerken aan de hand van opdrachten.  

Mu-Zee-Um

Ook Mu-Zee-Um komt in een sessie tijdens Dig It Up aan bod. Deze kunsteducatieve organisatie maakte samen met VCOK een digitaal aanbod voor Mu.ZEE, gericht op personen die niet naar het museum kunnen komen omwille van ziekte of een beperking.

Alle info op een rij