Technische installaties voor het binnenklimaat
Als u uw eisen voor het binnenklimaat niet helemaal gerealiseerd krijgt met organisatorische en bouwkundige maatregelen, dan kunnen technische installaties de overblijvende risico's voor uw collectie verkleinen. Er bestaan zowel lokale toestellen als centrale installaties om te verwarmen, koelen, bevochtigen, ontvochtigen en/of ventileren. De keuze is afhankelijk van verschillende factoren, elke methode heeft uiteraard voor- en nadelen.
Algemene tips
- Bepaal de gewenste klimaatcondities op maat van uw collectie, uw werking en uw gebouw. Informeer u daarbij over de nieuwste inzichten over het binnenklimaat. De pagina 'Hoe bepaalt u de eisen voor het binnenklimaat?' gidst u doorheen het proces.
- Voorzie een aparte sturing per zone of ruimte voor voldoende flexibiliteit.
- Bekijk de mogelijkheden van hernieuwbare energiebronnen voor een toekomstgerichte oplossing.
- Reken in de totale kostprijs niet enkel de aankoop, maar ook het periodiek onderhoud, de energiekosten en de maximale levenscyclus mee.
- Verzeker u van een degelijk periodiek onderhoud van de installatie(s), bijvoorbeeld via een onderhoudscontract. Zo beperkt u de energiekosten én voorkomt u risico's voor de collectie.
- Zorg er eventueel voor dat onderhoudspersoneel de installaties kan bereiken zonder het depot te betreden. Anders dient u telkens toegang te geven en eventueel begeleiding te voorzien.
- Houd een logboek van onderhoudsbeurten bij, in geval u op zoek moet naar een nieuwe onderhoudspartner.
- Verzeker u van een goede taakverdeling tussen de gebouwbeheerder of technische dienst en de collectiemedewerkers. Overleg bij problemen.
Centrale verwarming met thermostaat
Voordelen
- Biedt comfort voor bezoekers en personeel.
- Is in een bestaand gebouw vaak al aanwezig, wat bijkomende installatiekosten uitspaart.
- Kan een deel van de oplossing zijn bij problemen met een te hoge RV.
Nadelen
- Een jaarlijkse check-up door een vakman is nodig, net als een onderhoudsbeurt.
- De binnenlucht droogt 's winters uit, omdat we verwarmen volgens de normen van het menselijk comfort, en de lage RV is een risico voor sommige collecties.
- Stratificatie in hoge ruimtes: door de stijging van warme lucht, wordt het bovenin de ruimte erg warm, hoewel beneden de nood aan verwarming blijft bestaan. Dit kan een risico zijn voor collectiestukken of interieurelementen op hoogte en bovendien comfortklachten veroorzaken.
- Weinig tot geen invloed op schommelingen in de RV, toch de grootste boosdoener voor erfgoedcollecties.
Te onderzoeken
- Om energie te sparen in bestaande gebouwen stelt men doorgaans een dag-nachtritme in of wordt er enkel verwarmd bij menselijke aanwezigheid. Dat zorgt voor schommelingen in de temperatuur en daardoor ook in de relatieve vochtigheid (RV): dit hoeft geen probleem te zijn als de verandering eerder traag gaat, maar het is interessant om te onderzoeken of deze schommelingen een risico inhouden voor de collectie. Zie de pagina's Verkeerde temperatuur en Verkeerde relatieve vochtigheid.
- Overweeg bij nieuwbouw of ingrijpende renovatie moderne alternatieven zoals warmtepompen met een laag energieverbruik. Deze veroorzaken waarschijnlijk ook minder schommelingen en microklimaten.
Centrale verwarming met hygrostaat (conservation heating)
Voordelen
- Is een efficiënt middel om de RV te regelen, gebaseerd op de relatie tussen temperatuur en RV.
- Biedt een goed alternatief voor volledige luchtbehandeling in historische gebouwen.
- Bij een bestaande centrale verwarming moet enkel de thermostaat door een hygrostaat worden vervangen.
- Er zijn minder energiekosten dan bij verwarming met thermostaat.
Nadelen
- Een jaarlijkse check-up door een vakman is nodig, net als een onderhoudsbeurt.
- De temperatuur kan voor de mens oncomfortabel zijn, hoewel u een minimum en een maximum kunt instellen.
Lokale bevochtiger(s) of ontvochtiger(s)
Kies bij voorkeur voor een toestel waarbij u de gewenste RV zelf kan instellen en dat de behandelde lucht ultrasoon de ruimte inblaast. Zet bouwdrogers enkel in bij grote vochtproblemen en waak erover dat de RV niet te sterk daalt voor collectiestukken.
Behalve de miniclima-toestellen voor een constante RV in vitrines, bestaat er helaas geen toestel dat een ruimte kan bevochtigen én ontvochtigen. Ook plaatst u beide toestellen best niet in elkaars buurt. Onderzoek waar het meest nood aan is en in welk seizoen.
Lokale ventilator(en)
Bij tijdelijke vochtproblemen of na wateroverlast, kunnen een of meer huishoudelijke ventilatoren een goedkoop en snel inzetbaar alternatief zijn voor ontvochtigers.
Ventilatiesysteem
- Optie 1: in moderne, geïsoleerde gebouwen en gesloten publieksruimtes is een mechanisch ventilatiesysteem wellicht noodzakelijk om gezondheidsklachten te voorkomen.
- Optie 2: in een depot kan de mechanische ventilatie zo geregeld worden dat er enkel buitenlucht wordt binnengehaald op het moment dat de buitencondities conform zijn aan het gewenste binnenklimaat. De nood aan luchtverversing is hier immers veel lager.
- Optie 3: in een goed geïsoleerde depotruimte waar niet gewerkt wordt, kan een lokaal toestel voor interne recirculatie met filter volstaan, aangezien objecten geen zuurstof verbruiken.
Voordelen
- Geen opstapeling van schadelijke gassen en uitwasemingen.
- Kan een deel van de oplossing zijn bij te hoge temperaturen in de zomer.
- Verlaagt de kans op schimmelgroei.
- Energiezuinig in vergelijking met andere actieve klimaatbeheersing (het precieze verbruik hangt af van het dagelijkse ventilatievoud of luchtdebiet).
- Bij optie 3: invloed van de buitenlucht uitgesloten en weinig plaatsverlies door buizen en grote installaties.
Nadelen
- Geen exacte regeling van temperatuur en RV mogelijk.
- De filters moeten tijdig vervangen worden.
- Een ventilator geeft enige warmte af en is dus niet geschikt om in een luchtdichte ruimte of cel te plaatsen (wel aan de buitenzijde ervan).
- (Beperkte) geluidshinder.
Centrale luchtbehandeling of klimaatinstallatie (HVAC-systeem)
Veel purpose-built museum- en archiefgebouwen zijn en worden uitgerust met een HVAC-systeem om aan de complexe eisen voor collecties, bruiklenen en menselijk comfort tegemoet te komen. Erfgoedinstellingen met een wat oudere klimaatinstallatie merken echter ook steeds meer de nadelen. In zo'n geval kan een 'groot onderhoud' u heel wat energie en zorgen besparen. Er bestaat ook slimme software die een dynamische klimaatsturing toelaat en de energie-efficiëntie verhoogt.
Voordelen
- Pakt temperatuur en RV tegelijk aan.
- Zorgt ook voor luchtzuivering, d.m.v. filters die schadelijke gassen en fijn stof vasthouden, en gecontroleerde luchtverversing door mechanische ventilatie.
- Leent zich goed voor een nauwkeurige regeling van het binnenklimaat.
Nadelen
- Hoge ontwerp-, installatie- en energiekosten, plus terugkerende kosten voor gespecialiseerd onderhoud (meestal met een onderhoudscontract). Laat die op voorhand grondig in kaart brengen door de ingenieur of het studiebureau.
- Weinig geschikt voor niet-geïsoleerde en niet-luchtdichte gebouwen wegens het grote verlies aan energie en het risico op condensatie, met aftakeling van het gebouw als gevolg.
- Bij een stroompanne of defect is het risico op schade aan de collectie groot.
- Neemt veel plaats in, vooral de machines (die in een aparte ruimte of op het dak thuishoren), maar ook de luchtkanalen zelf, al is hier evolutie in. Vergt dus ingrijpende veranderingen aan een bestaand gebouw.
- (Beperkte) geluidshinder.
- Risico op microklimaten en trillingen bij de uitblaasopeningen.
- Actieve schimmelsporen kunnen ongemerkt van de ene naar de andere ruimte worden overgedragen, waardoor de infectie zich wellicht zal uitbreiden.
Temperierung
In Duitsland ontwikkelde men in de jaren 1990 een systeem van continue, minimale wandverwarming om historische muren vochtvrij te houden. Zie bijgevoegd artikel en boek. Het is niet duidelijk of dit systeem nog steeds wordt toegepast.
