De ICOM museumdefinitie nu al onder vuur

Kunsthaus Graz at night. William via Flickr.com, CC BY-ND 2.0

De International Council of Museums (ICOM) is het belangrijkste internationale kader voor de museumsector. De internationale museumgemeenschap werkt al sinds 1946 met eenzelfde ‘museumdefinitie’. Die definitie is dan ook een belangrijk uitgangspunt voor het museum- en erfgoedbeleid in zeer veel landen en regio’s.

In de loop van de 20e eeuw veranderde het museumlandschap, net als de maatschappelijke opdracht van musea en erfgoed. En ook de museumdefinitie werd verschillende keren aangepast. Daarbij werden de banden tussen musea, collecties en samenleving steeds nadrukkelijker aangetrokken. Een verschil maken in de maatschappij, betekenis hebben voor mensen: het lijkt een steeds belangrijker streven van de internationale museumgemeenschap te worden.

In die mate zelfs dat ICOM een vijftal jaar geleden tot de conclusie kwam dat de inhoud van de museumdefinitie, die in 2007 werd goedgekeurd, aan herziening toe was. Ter herinnering, de definitie luidde toen zo: "The museum is a non-profit, permanent institution in the service of society and its development, open to the public,which acquires, conserves, researches, communicates and exhibits the tangible and intangible heritage of humanity and its environment for the purposes of education, study and enjoyment."

Een breed gevoerde discussie

Nu, ICOM is een zeer grote organisatie met vele kamers. Zo zijn er de nationale comités, die de landen vertegenwoordigen – en ook de ICOM-kaarten aan de leden uitreiken. En er zijn de vele internationale comités, die werken rond een inhoudelijk thema. Voor het internationale comité rond museologie, ICOFOM, is de discussie over de museumdefinitie een kernthema. De afgelopen jaren kwamen leden van ICOFOM samen om na te denken en te discussiëren over een mogelijke nieuwe invulling van de definitie. Museumprofessionals werden nauw betrokken en bevraagd. FARO organiseerde in samenwerking met ICOM-Vlaanderen eveneens een discussie met de sector, met steun van ICOFOM, dat de bevindingen meenam in zijn conclusies. Het thema leeft trouwens ook bij andere internationale comités.

In 2017 stelde ICOM zelf een bijzonder (en overkoepelend) comité samen, dat de opdracht kreeg om een nieuw voorstel van definitie te formuleren. Het Standing Committee for the Museum Definition, Prospects and Potentials (MDPP) wordt geleid door de Deense museologe Jette Sandahl.

Het nieuwe voorstel

En dat voorstel is er nu, al is het de vraag of het zal worden goedgekeurd door de internationale museumgemeenschap op het driejaarlijkse ICOM-congres in Kyoto volgende week:

"Museums are democratising, inclusive and polyphonic spaces for critical dialogue about the pasts and the futures. Acknowledging and addressing the conflicts and challenges of the present, they hold artefacts and specimens in trust for society, safeguard diverse memories for future generations and guarantee equal rights and equal access to heritage for all people.

Museums are not for profit. They are participatory and transparent, and work in active partnership with and for diverse communities to collect, preserve, research, interpret, exhibit, and enhance understandings of the world, aiming to contribute to human dignity and social justice, global equality and planetary wellbeing." (voorstel museumdefinitie 2019)

Maar het voorstel ligt onder vuur

Het belooft een erg spannende algemene vergadering te worden in Kyoto begin september. De voorbije weken is immers gebleken dat er grote weerstand is tegen de nieuwe museumdefinitie. Ze zou té sterk komaf maken met de vorige versie. Daar lag de nadruk op het uitvoeren van ‘museale functies’ zoals het verwerven, behouden, onderzoeken en publiek maken van de collectie.

Deze elementen zijn behouden in de nieuwe versie maar duidelijk van ondergeschikt belang aan de aandacht voor musea als plekken voor democratie, meerstemmigheid, inclusiviteit, kritisch denken en dialoog. Bovendien stelt de nieuwe definitie expliciet dat musea tot doel hebben om (vrij vertaald) bij te dragen aan een menswaardige samenleving waar sociale gelijkheid voorop staat, en aan het welzijn van de planeet.

Nationale en internationale comités hebben met een formeel schrijven gevraagd aan ICOM om de beslissing tot goedkeuring met een jaar uit te stellen zodat discussies verder kunnen gevoerd worden. FARO neemt deel aan het congres in Kyoto, en zal verslag uitbrengen: wordt vervolgd dus!

Meer lezen: