Nooit eerder probeerden zoveel musea verbinding te maken met de samenleving. Allerminst een boude uitspraak maar een vaststelling, die in binnen- en buitenland wordt gemaakt. Nu ook door de Nederlandse Museumvereniging. Veertig museumdirecteuren en leden van managementteams gingen de dialoog aan. Een neerslag van de gesprekken is nu gepubliceerd. Een aanrader!

Uitgesproken: musea in gesprek

Onder deze titel publiceerde de Museumvereniging gevat hoe musea in Nederland invulling geven (of proberen te geven) aan hun maatschappelijke rol. Opvallend: deze opdracht wordt zeer serieus genomen. Het is dus verre van iets vluchtig of tijdelijk. U vindt de nota, gepend door Arnoud Odding, voormalig museumdirecteur en museoloog, hier. Een greep uit de vragen die aan bod kwamen:

• Kan of moet een museum zich uitspreken over de oorlog in Oekraïne en/of over het conflict in Gaza? 
• Is het aan het museum om met de gevolgen van de klimaatcrisis aan de slag te gaan?
• Hoe positioneert een museum zich ten opzichte van activisten, die zich aan een schilderij (dreigen te) plakken? 
• Is het te verdedigen om je te laten sponsoren door een bedrijf uit de fossiele brandstoffenindustrie? Wat kan, wat kan niet?
• En welke plek kan of moet het museum innemen in een toenemend gepolariseerde wereld? 

In een behapbare nota krijgt u zicht op hoe het denken hierover in Nederland vorm krijgt. Warm aanbevolen lectuur dus.

En bij ons?

Deze vragen leven in Nederland, maar ook in Vlaanderen zijn ze gespreksstof bij uitstek. Zo is er de Werkgroep Musea en Maatschappij, die in de schoot van het Vlaams Museumoverleg regelmatig samenkomt om hierover van gedachten te wisselen. Ook hier buigen musea zich heel bewust en consciëntieus over de vraag wat hun maatschappelijke rol is en kan zijn. 

In die zin bekrachtigen musea uit de Lage Landen de jongste internationale museumdefinitie van ICOM uit 2022 ten volle. Die trekt eveneens de maatschappelijke kaart, en stelt:

“Een museum is een permanente instelling zonder winstoogmerk, in dienst van de samenleving, gericht op het onderzoeken, verzamelen, bewaren, interpreteren en tentoonstellen van materieel en immaterieel erfgoed. Musea zijn openbaar, toegankelijk en inclusief en bevorderen diversiteit en duurzaamheid. Ze werken en communiceren ethisch, professioneel en met participatie van gemeenschappen. Musea bieden een verscheidenheid aan ervaringen met het oog op educatie, genoegen, reflectie en kennisuitwisseling.” 

Musea op een kruispunt

Waarom is er daar nu zoveel discussie over? Het antwoord op de ‘moeilijke vragen’ zou toch gewoonweg ‘ja’ of ‘nee’ kunnen zijn? Zowel intern als extern is er grote druk om de kwesties te vereenvoudigen. ‘Intern’ omdat zowel directies, teamleden, besturen als subsidiënten er allemaal wel een opinie op na houden. Bijgevolg kunnen deze kwesties intern voor discussies en conflicten zorgen. ‘Extern’ omdat de ‘publieke opinie’ – lees: de media, individuen, drukkingsgroepen, gemeenschappen – er ook meningen en overtuigingen op na houdt, die elkaar doorgaans ook nog eens tegenspreken.

Eenvoudig is het dus verre van. Meer nog, we mogen gerust stellen dat de museumwereld zich vandaag op een kruispunt bevindt. De vraag naar de maatschappelijke rol daagt uit, en doet musea fundamenteel nadenken over de rol die ze voor de samenleving willen opnemen, over de vraag welk erfgoed ze willen doorgeven en welke duiding ze daarbij voorzien. 

NEMO-conferentie over polarisatie

Benieuwd naar wat u vindt van de recente nota van de Nederlandse Museumvereniging. Een van de conclusies is alleszins dat we als sector moeten blijven praten. Met elkaar, met het publiek, de diverse gemeenschappen, de bestuurders en ook de overheden. En dat we de weg van de dialoog moeten blijven zoeken, hoe moeilijk dat ook kan zijn in een tijd waar het pad van de polarisatie soms korter en makkelijker lijkt.

‘Can We Talk’ is het centrale topic op de  NEMO-conferentie, die in november in Sibiu (Roemenië) plaatsvindt. De Nederlandse Museumvereniging en FARO zullen er alvast samen een Lage Landen-workshop over het thema geven, naast vele anderen. Misschien tot daar en dan?

Foto: Ichigo121212 via Pixabay