Musea en samenleving zijn één 

Musea werden decennialang in de eerste plaats gedefinieerd vanuit de collecties. De laatste jaren zien we een fundamentele omwenteling. Het verzamelen, het behoud en beheer van collecties, het onderzoeken en publiek maken ervan zijn en blijven kerntaken. Maar in de jongste versie van de internationale ICOM-museumdefinitie, die op 24 augustus 2022 werd goedgekeurd in Praag, zien we dat de mensen die waarde geven aan die collecties stilaan het uitgangspunt worden.

"Een museum is een permanente instelling zonder winstoogmerk, in dienst van de samenleving, gericht op het onderzoeken, verzamelen, bewaren, interpreteren en tentoonstellen van materieel en immaterieel erfgoed. Musea zijn openbaar, toegankelijk en inclusief en bevorderen diversiteit en duurzaamheid. Ze werken en communiceren ethisch, professioneel en met participatie van gemeenschappen. Musea bieden een verscheidenheid aan ervaringen met het oog op educatie, genoegen, reflectie en kennisuitwisseling." - Uit de officiële Nederlandse vertaling

Opvallend is de grote aandacht voor ‘gemeenschappen’ (communities) en participatie. De maatschappelijke rol van musea wordt via de weg van participatie, maar ook via concepten zoals diversiteit, inclusie en duurzaamheid in de verf gezet. 

Een nieuwe museumdefinitie vraagt om een nieuwe code

We discussieerden enkele jaren over de vernieuwing van de museumdefinitie, weet u nog? Dat debat bracht ook een ander op gang, nl. dat van de herziening van de Ethische Code voor Museumprofessionals. Deze code, die trouwens eerder de allure heeft van een deontologische code, werd opgesteld in 1986 en kreeg een aanpassing in 2001 en in 2004. 

Waarom was er toen een code nodig? In de neoliberale jaren 1980 en 1990 groeide de aandacht voor sponsoring en het aantrekken van privaat kapitaal in de internationale museumsector. Tegelijkertijd was er een toenemende bezorgdheid voor belangenverstrengeling tussen de publieke en private sector. Vandaar dat musea zich genoodzaakt voelden om een code op te stellen waarin o.a. de rolverdeling tussen sponsors en museumdirecties duidelijker werd bepaald. De klemtoon lag ook sterk op het zorgzaam omgaan met de museumobjecten, met bijzondere aandacht voor herkomstonderzoek (provenance) om authenticiteit te waarborgen. We zouden trouwens kunnen stellen dat de aandacht hoofdzakelijk lag op de museumcollecties. 

‘Vermaatschappelijking’ van musea én van de code

De collecties zijn nog steeds het hart van musea. Maar musea hebben de laatste jaren een ware omwenteling doorgemaakt, en even belangrijk of mogelijk zelfs belangrijker is de verbinding die ze maken met de samenleving. Er is de overtuiging dat musea een rol van betekenis kunnen spelen op het vlak van inclusie, diversiteit en duurzaamheid. De aandacht voor participatie zorgt bij heel wat musea voor een totaal andere kijk op de werking. Een participatieve werking betekent immers dat een museum een groter aantal mensen – ook van buiten de instelling – of gemeenschappen gaat betrekken bij de ontwikkeling van het collectie- en verzamelbeleid, het tentoonstellings- en publieksbeleid, het onderzoeksbeleid en noem maar op. 

De ‘vermaatschappelijking’ van het museum zorgt ervoor dat de internationale museumgemeenschap het niet enkel tijd vond om de internationale museumdefinitie aan te passen, maar dat ze besloot dat hetzelfde diende te gebeuren met de ethische code. ETHCOM, het Standing Committee on Museum Ethics, is verantwoordelijk voor de procesbegeleiding om te komen tot een nieuw voorstel. Het is de bedoeling om de nieuwe ethische code voor te stellen op de driejaarlijkse algemene vergadering van ICOM in november 2025 in Dubai. 

Wat vindt u van deze draft? 

De afgelopen jaren werd de internationale museumgemeenschap al eens geconsulteerd. Nu presenteert ETHCOM de draft die u als bijlage bij dit bericht vindt.

Zoals u kan zien, is de tekst opgebouwd rond vijf principes, die dan meer in detail worden uitgewerkt. Ter informatie lijst ik de principes ook onderaan dit bericht op. Let op: de tekst is voorlopig enkel in het Engels te raadplegen. De uitwerking van de principes moet u bekijken via de uitgebreide tekst in bijlage. 

Wat vindt u ervan? Zijn dit de principes waar u als museum- of erfgoedwerker kan achterstaan? Weerspiegelen ze de hedendaagse kijk op musea en de samenleving? We horen het graag! Bedankt om 10 minuutjes (het is echt niet meer!) vrij te maken en deze korte vragenlijst in te vullen. 

Als u graag meer in de diepte meepraat, bent u welkom op het digitaal inspraakmoment, georganiseerd door ICOM Belgium Flanders en FARO, op donderdag 24 oktober om 14.00 uur. Om deel te nemen, stuurt u voor 23 oktober een bericht naar olga.vanoost@faro.be of office@icom-belgium-flanders.be. Vervolgens ontvangt u de link om deel te nemen. Niet aarzelen. Heel graag tot dan!