Word vragenmaker! FARO testte de socratische dialoog
In heel wat erfgoedgesprekken gebeurt het spontaan: iemand lanceert een mening en de discussie barst los. Soms vriendelijk, maar in geval van schurend erfgoed ook snel polariserend. Is dat de aard van het mensen-beestje? Of kan het ook anders? Kunnen we er als professionals voor zorgen dat we niet meteen in een debat terechtkomen? Is het mogelijk om ons oordeel nog eventjes uit te stellen? En hoe kunnen we gespreksgenoten uitnodigen om hun aannames even tussen haakjes te zetten?
Word vragenmaker!
Misschien zat het antwoord al in de voorgaande paragraaf. Want ja, het stellen van vragen blijkt een ideaal hulpmiddel. Elke Wiss schreef er met Socrates op Sneakers een inspirerend boek over. Hierin zegt ze dat we vandaag geen tekort hebben aan opiniemakers, maar wel aan vragenmakers. Mensen die door een goede vraag te stellen ruimte scheppen om een situatie verder te onderzoeken. Zo transformeert een potentieel debat in een dialoog: een echt gesprek waarin er ruimte is om samen op onderzoek te gaan en dus echt van gedachten te wisselen.
Dat klinkt eigenlijk heel simpel: stel een vraag. Maar wat is dan een goede vraag? Eentje die dus niet naar een mening peilt, geen verborgen antwoord heeft, niet te psychologiserend is. Oei, hoe pakken we dat aan?
Experimenteren in Breda
- Maak de vraag zo kort mogelijk (bijzinnen zijn uit den boze).
- Check even of er geen verborgen sturing in zit ('Vind je ook dat jongeren te gehaast zijn?' is dus duidelijk geen goede vraag).
- Maak de vraag zo dat iedereen kan antwoorden: ze hoeven u niet persoonlijk te kennen en hebben geen extra informatie nodig over heel concrete omstandigheden.
- Schrap de woorden 'ik' en 'hoe'.
Het vroeg even nadenken, schrappen en herformuleren, maar ik kwam bijvoorbeeld uit op de vraag: 'Wanneer is een gesprek echt open?'. Andere vragen waren: 'Wanneer heb je genoeg geld?' en 'Waarom zijn verjaardagsfeesten sociale verplichtingen?'
Vervolgens gingen we met elkaar in gesprek over die vragen. Natuurlijk konden we allemaal meteen een antwoord bedenken, maar dat was de bedoeling niet! We gingen namelijk bijvragen stellen. Vragen die peilden naar verborgen aannames, naar definities of naar achterliggende motivaties. Bijvragen bij de bovenstaande voorbeelden waren:
- Wanneer is iets een sociale verplichting?
- Hoe verplicht is een sociale verplichting?
- Wat betekent dan een goed leven?
- Wanneer mag een gesprek gesloten zijn?
- Waarom is openheid belangrijk?
Er waren drie rondes en door de bijvragen werden we sterk aan het denken gezet. En dat betekende toch dat we een stap dichter bij een antwoord kwamen, zonder dat er iemand een positie moest innemen en zonder dat we geforceerd op een consensus wilden uitkomen. En dat zorgde echt voor heel wat nieuwe inzichten.
Filosofische vragen: spieken mag
We vonden het nog best pittig om vragen te bedenken die niet meteen antwoorden impliceerden. En we hadden dan ook sterk de indruk dat dit een vaardigheid is die wel wat oefening vereist. Gelukkig zijn er lijstjes met vragen waar u kunt spieken:
- De zes dieren uit de Filozoo vormen een fijne samenvatting van mogelijke vraagrichtingen.
- Hier vindt u een beperkte lijst van inspirerende vragen (ook ideaal voor familiefeestjes of op café).
- Een langere lijst met voorbeelden van vragen (ook goed toepasbaar op kunst).
En nu is het aan u!
Bijleren over gesprekstechnieken?
FARO zet sterk in op gesprekstechnieken. We organiseren masterclasses, ontwikkelen nieuwe tools en proberen heel veel uit. Dat resulteerde bijvoorbeeld al in:
- Een dossier op de Erfgoedwijzer over gesprekstechnieken.
- Een pagina op de Erfgoedwijzer over het stellen van goede vragen, met nog veel meer lees- en kijktips.
- Een artikel in faro | tijdschrift over cultureel erfgoed over de socratische methode.
In het najaar van 2023 geeft Silvia Prins een masterclass over omgaan met weerstand en conflict bij het begeleiden van erfgoedgemeenschappen. Schrijf u snel in, want de plaatsen zijn beperkt.
Foto's: Tachina Lee en Tingey Injury Law Firm via Usplash
