Werkbezoek aan Statens Museum for Kunst en Louisiana Museum of Modern Art (Denemarken) in het kader van digitale ontsluitingsacties en de auteursrechtenproblematiek
In het kader van de competentie-ontwikkeling van cultureelerfgoedprofessionals ondernamen Veronique Despodt (onderzoeker digitale collectie, S.M.A.K.), Alina Saenko (project-medewerker persistente identificatie, PACKED), Björn Scherlippens (projectcoördinator auteursrecht en digitalisering, CAHF), Greet Stappaerts (hoofd publiekswerking, Middelheim-museum) en Kaat Vannieuwenhuyse (medewerker digitale bemiddeling, M HKA) gezamenlijk een werkbezoek aan het Statens Museum for Kunst (Kopenhagen, DK) en het Louisiana Museum of Modern Art (Humlebæk, DK). Deze studiereis die van 27 tot 29 mei plaatsvond op initiatief van het CAHF na een voorzet van S.M.A.K. en het Agentschap Kunsten en Erfgoed, gebeurde in het kader van het meerjarige digitaliseringstraject dat het CAHF in nauw overleg met PACKED inricht en dat de digitale ontsluiting van de collecties van de vier Vlaamse musea voor hedendaagse kunst tot onderwerp heeft; dit traject zal in 2016 en 2017 inzetten op gerichte ontsluitingsacties, volgend op eerdere acties op het vlak van gestandaardiseerde registratie en auteursrecht. Het werkbezoek met een gemengde delegatie van stafleden van CAHF, PACKED en de Vlaamse hedendaagse kunstmusea (een mix van publiekswerkers en collectiemedewerkers) vormde de start van een onderzoek naar digitale modules die samen ontwikkeld kunnen worden en die de kunstcollecties op een duurzame en inhoudelijk zinvolle manier online ontsluiten.
Aanleiding voor het werkbezoek was SMK Digital, een grootschalig en meerjarig digitaliseringsproject dat het Statens Museum for Kunst (SMK) in 2008 opzette onder leiding van onderzoeker en curator Merete Sanderhoff. Dit project biedt interessante pistes om digitale applicaties en modules met betrekking tot kunstcollecties te ontwikkelen.[1] Doordat deze applicaties en modules de museale collecties digitaal ontsluiten vanuit de “sharing is caring”-gedachte en op een duurzame manier, zijn ze op dit moment bijzonder relevant zijn voor het CAHF en zijn partners.
Bedoeling van het werkbezoek was de genoemde pistes van nabij te bekijken en in detail te bespreken met de mensen die betrokken waren bij hun ontwikkeling – vanuit een inhoudelijk oogpunt (wat is de inhoudelijke meerwaarde van digitale modules met het oog op de museale onderzoeks- en tentoonstellingspraktijk?), vanuit het perspectief van de publiekswerking en communicatie (hoe kunnen digitale modules ingezet worden om een publiek beter te informeren en de collecties zichtbaarder te maken?) en vanuit een technisch-operationele hoek (met vragen omtrent beeldbeheer, auteursrechten, digitale infrastructuur, samenwerkings-modaliteiten enz.).
Verder was het voor het CAHF en zijn partners belangrijk om binnen deze context inzicht te verwerven in de manier waarop het SMK en het Louisiana Museum for Modern Art de transversale benadering realiseren die digitale ontsluiting veronderstelt – een zinvolle en duurzame digitale ontsluiting vergt immers een nauwe samenwerking tussen publiekswerkers, collectieteams en curatoren.
[1] Een uitgebreid projectverslag werd uitgegeven in de vorm van een boekpublicatie: Merete SANDERHOFF (ed.), Sharing is caring. Openness and sharing in the cultural sector, Statens Museum for Kunst, Kopenhagen, 2014, 264 pp. Het verslag is ook online te raadplegen op http://www.smk.dk/fileadmin/user_upload/ Billeder/forsiden/ 94124_sharing_is_Caring_UK.pdf.
Algemeen blikken de deelnemers positief terug op deze studiereis die als netwerkmoment fungeerde om kennis rond digitalisering op te doen, uit te wisselen en te bereflecteren in een internationaal perspectief. De groep waardeert in het bijzonder dat beide instellingen een inhoudelijke visie op digitalisering hebben ontwikkeld die veel verder gaat dan louter praktische of infrastructurele aangelegenheden: eerder dan digitalisering als een apart werkdomein te beschouwen binnen de museale werking, aanzien SMK en Louisiana de “digital mindset” als een houding en zelfs een filosofie die de werking van het moderne museum globaal vorm en richting geeft. De deelnemers stellen vast dat deze “digital mindset” steeds sterker opgang maakt in de Vlaamse musea, maar ze erkennen ook de noodzaak van inspanningen op het vlak van personeelsbezetting (een ruimere inzet van medewerkers met een digitaal profiel in de verschillende departementen) om deze “digital mindset” volwaardig te kunnen doen uitgroeien.
Ook de evolutie die de beide Deense musea hebben doorgemaakt van een eerder autocratische positie naar “servants of knowlegde”, wordt als een positieve ontwikkeling onthaald. Die ommekeer heeft niet alleen gevolgen voor de wijze waarop de musea vandaag naar buiten treden en ze de dialoog aangaan met het publiek (“sharing is caring”), maar ze heeft ook impact op de manier hoe de instellingen zich intern organiseren (bv. door bemiddeling en het zogenaamde “user script” een meer belangrijke en structurele rol in de werkingsprocessen toe te schrijven). Meer beleidsmatige aandacht en stimulansen voor dergelijke transversale benadering dringen zich dan ook op.
De studiereis leverde gedetailleerde inzichten op over hoe beide musea hun digitaliseringsactiviteiten praktisch en technisch organiseren (CIS, dataregistratie en normalisering, API, DAM, datahub/aggregator enz.). Deze liggen structureel in de lijn van de geplande activiteiten die door de vier Vlaamse hedendaagsekunstmusea in samenwerking met CAHF en PACKED voorbereid worden. Vooral de acties die PACKED op dit vlak momenteel onderneemt in het kader van het PID-project, alsook de datahub die door het CAHF in de nabije toekomst ontwikkeld zal worden, betekenen hier een grote meerwaarde.
Minder aandacht werd er tijdens de gesprekken besteed aan de concrete problemen waarmee de twee musea geconfronteerd werden inzake digitaliseringsprocessen. De groep merkt op dat het tijdsbestek van de gesprekken moeilijk toeliet om hier verder op in te gaan, maar vindt het niettemin belangrijk om er meer informatie over in te winnen tijdens latere gesprekken met de Deense musea.
Ook in het kader van de auteursrechtenproblematiek was deze studiereis relevant. Grotendeels kampen de Vlaamse en Deense musea met dezelfde moeilijkheden – in de eerste plaats in hun relatie tot beheersvennootschappen. Interessant is te zien dat de Deense musea hun digitaliseringsactiviteiten door de strikte wetgeving niet steeds laten blokkeren (publicatie van auteursrechtelijk beschermd materiaal en het wachten tot zgn. “takedown requests”). Maar om finaal een gunstigere rechtspositie voor de musea te creëren, zijn aanpassingen in de nationale auteurswetgeving hoe dan ook noodzakelijk (bv. door de introductie van het “fair use”-begrip). De groep merkt op dat op Europees vlak de eerste stappen worden ondernomen om een betere balans tussen de rechten van de auteurs en gebruikers te scheppen (o.a. de voorstellen van Europees Parlementslid Julia Reda).
Als een belangrijk punt wordt tot slot aangemerkt dat het werkbezoek heeft gezorgd voor een toenadering tussen de betrokken personeelsleden van CAHF, PACKED, M HKA, Middelheim en S.M.A.K.; concreet resulteerde het in een betere onderlinge kennis van ieders werkopdracht, interessevelden en verantwoordelijkheden.
Om de kennis en competenties die verworven werden, te laten doorstromen naar de betrokken instellingen, engageren de deelnemers zich ertoe om verslag over het werkbezoek uit te brengen tijdens de eerstvolgende collegagroepen Collectie en Communicatie, die door het CAHF worden ingericht. Ze engageren zich ook om intern verslag te doen. Via de bestuursvergaderingen zullen door het CAHF ook de directies op de hoogte worden gesteld.
CAHF (S.M.A.K., Middelheimmuseum, M HKA), Packed, Statens Museum for Kunst (SMK), Louisiana Museum (Kopenhagen, Denemarken)
Met dank aan Hans Van der Linden (Departement cultuur, media, jeugd en sport)
NVT
Praktische info
Subsidie competentieontwikkeling, input CAHF, input musea
Andere projecten
In het kader van het drie jarig erfgoedproject 'DAKIRA - Herinnering 50 jaar Marokkaanse migratie' ...
Religieuze organisaties spelen een belangrijke rol in het leven van geloofsgemeenschappen. Dat geldt ook voor ...
In 2014 sluit het MIAT een samenwerkingsovereenkomst met het Zweckverband Sächsisches Industrimuseum (ZV SIM). De ...