Voor lokale erfgoedorganisaties is het gemeentebestuur meestal het eerste en belangrijkste aanspreekpunt. Ook voor financiële ondersteuning kijken zij vaak naar het gemeentebestuur. Enkele tips voor een erfgoedvriendelijk gemeentelijk subsidiebeleid.

Werkingssubsidies voor verenigingen: puntensysteem

Voor verenigingen is het gangbaar dat lokale besturen werken met een puntensysteem. Het principe is eenvoudig: de vereniging krijgt een basisbedrag en vervolgens extra subsidies al naargelang de soort en het aantal activiteiten die ze jaarlijks organiseert. Er zijn verschillende manieren om zo’n puntensysteem ‘erfgoedvriendelijk te maken’:

Een brede omschrijving van erfgoed

Alles begint natuurlijk met de omschrijving van de activiteiten en organisaties die in aanmerking komen voor ondersteuning. Een voorbeeld van een brede omschrijving van cultuur vindt u in het subsidiereglement van de stad Halen:

"Het begrip cultuur wordt in verschillende betekenissen gebruikt. Hier valt heel veel onder, van eet- en kleedgewoonten, tot normen en waarden en geloof. Voorbeelden: voedings- en eetgewoonten, was rituelen, gebedsrituelen, sociale omgangsvormen, gewoonten en gebruiken, normen en waarden, bestaanswijze, muziek en voorwerpen, wijze van kleden, bouwwerken, kunstuiting, kunst en/of wetenschap, inclusief o.a. literatuur en taal, architectuur, schilderijen en theater."

Uit deze brede omschrijving is duidelijk dat zowel onroerend, roerend als immaterieel erfgoed integraal deel uitmaken van het lokaal cultuurbeleid.

Aandacht voor de typische erfgoedactiviteiten

Vele erfgoedverenigingen stoppen veel tijd in de organisatie van een tentoonstelling. Ook de uitgave van een tijdschrift of boek beschouwen ze vaak als een kernopdracht en ze investeren er veel geld en energie in. Zo’n tijdschrift of tentoonstelling zijn bijgevolg activiteiten die heel wat punten waard zijn.

Vernieuwing stimuleren

Via het puntensysteem kunt u erfgoedverenigingen natuurlijk ook stimuleren om in te zetten op minder klassieke erfgoedactiviteiten. Denk aan digitale publicaties, een scholenwerking of een samenwerking met een jeugdbeweging.

Bijvoorbeeld: het subsidiereglement van de Stad Turnhout omvat een aparte categorie ‘erfgoed’, op basis waarvan verenigingen per erfgoedactiviteit 10 tot 100 punten krijgen. De klassieke erfgoedactiviteiten (tentoonstelling, jaarboek, eigen tijdschrift …) zijn goed voor een hoog puntental, van 50 tot 100 punten. Maar het reglement stimuleert ook andere erfgoedactiviteiten. Een structurele jongerenwerking bijvoorbeeld is goed voor 50 punten. Ook het systematisch vormen en begeleiden van de eigen leden staat garant voor 50 punten.

Ondersteuning op maat

U kunt ook aparte reglementen uitwerken voor verschillende types van culturele verenigingen. Maasmechelen bijvoorbeeld heeft haar reglement opgesplitst in drie deelreglementen, waarvan één voor de heemkringen en de schuttersgilde. Zo kan de gemeente volop inspelen op de eigenheid van deze verenigingen. De voorwaarde is wel dat het gemeentebestuur het overzicht kan bewaren op de verschillende reglementen en subsidiestromen.

Erfgoedreflex aankweken

Via het puntensysteem kunt u ook andere verenigingen stimuleren om aandacht te besteden aan hun erfgoed.

In Mol krijgen culturele verenigingen extra punten als ze hun archief overdragen aan het gemeentelijke archief. Zo kunt u de erfgoedreflex stimuleren bij de fanfare, de harmonie of de lokale Femma-afdeling.

De Stad Brugge stimuleert sportverenigingen om aandacht te besteden aan hun erfgoed. Sportverenigingen krijgen extra punten als ze een ‘erfgoedverantwoordelijke’ aanstellen of als ze de historiek van hun club onder de aandacht brengen. Dit reglement kadert in een ruimere samenwerking tussen Erfgoedcel Brugge en de stedelijke sportdienst.

Oog voor particulieren

Meer en meer reglementen worden opengesteld voor activiteiten van particulieren. Het reglement van de stad Halen is opnieuw een mooi voorbeeld. Zo kunnen individuen er subsidies krijgen voor een culturele activiteit. Deze activiteit moet wel bestemd zijn voor een ruimer publiek, plaatsvinden in Halen en goedgekeurd zijn door de cultuurraad.

Werkingssubsidies aan collectiebeherende organisaties (musea, archieven, erfgoedbibliotheken)

Het puntensysteem is minder geschikt voor erfgoedorganisaties die collectiebeheer als hoofdopdracht hebben. Collectiebeheer is zodanig specifiek dat de ondersteuning van musea, archieven en erfgoedbibliotheken best gebeurt via een aparte regeling.

In Vlaanderen is er een tendens om deze ondersteuning ook op lokaal niveau in een beheersovereenkomst te gieten. Zo’n overeenkomst bevat afspraken en verwachtingen tussen beide partijen. Het gemeentebestuur kan met die overeenkomst meer transparantie bieden over de toegekende middelen. Voor de erfgoedorganisatie biedt zo’n uitgeschreven afspraak dan weer meer rechtszekerheid. In de brochure Dromen. Denken. Doen vind je op p. 21 een praktijkvoorbeeld van de meerwaarde van zo'n convenant voor het bestuur en voor de erfgoedorganisatie.

Op de website van het Landelijk Contact van Museumconsulenten vindt u een model van een beheersovereenkomst tussen een gemeentebestuur en een museum. In dit Nederlandse model zijn de verwachtingen vanuit de gemeente sterk gekoppeld aan de ICOM-definitie en wat een museum volgens deze definitie behoort te doen.

Projectsubsidies

Lokale besturen kunnen ook vernieuwende initiatieven ondersteunen met projectsubsidies. Het is niet altijd nodig om specifiek voor erfgoed een projectsubsidiereglement uit te werken. Zo zijn er een aantal lokale besturen die projectsubsidies toekennen aan gemeenschapsvormende projecten. Ook hier kan erfgoed uiteraard een rol in spelen. 

Toch zijn er ook besturen die specifiek voor erfgoedprojecten een reglement hebben uitgewerkt:

• Kasterlee voorziet in haar subsidiereglement ook mogelijkheden voor restauratieprojecten. Het voordeel van zo'n bepaling is dat verenigingen elders vaak moeilijk subsidies krijgen voor de restauratie van roerend erfgoed.
• Borgloon heeft een reglement voor het onderhoud van niet-beschermd onroerend erfgoed.
• In haar subsidiereglement voor erfgoedprojecten hanteert de gemeente Kontich een open benadering van erfgoed: zowel onroerend, roerend als immaterieel erfgoed, maar ook verhalen en historisch onderzoek komen in aanmerking voor een subsidiebedrag tot maximum 500 euro.