Hoe ondersteunt u immaterieel-erfgoedgemeenschappen op een ethische manier?
Ethische kaders
Wie immaterieel erfgoed zegt, zegt ethiek. Want geen immaterieel erfgoed zonder gemeenschappen, groepen en individuen die tradities, gebruiken, kennis en gewoonten erkennen als hun immaterieel erfgoed. Zij zijn verantwoordelijk voor het borgen ervan. Gaat u als erfgoedwerker aan de slag met immaterieel erfgoed, dan moet dit altijd gebeuren in volle samenwerking met immaterieel-erfgoedgemeenschappen.
Een handelingskader dat de lijnen uitzet voor ‘goed handelen’ is dan ook geen overbodige luxe. Zowel Unesco als de Vlaamse overheid brachten ethische principes uit:
Welke rol kan u als erfgoedwerker vervullen?
Zoals u weet, is borgen de verantwoordelijkheid van de immaterieel-erfgoedgemeenschap die de praktijk erkent als erfgoed. Als erfgoedwerker kunt u gemeenschappen hierin ondersteunen.
FARO en Werkplaats immaterieel erfgoed maakten, in samenwerking met immaterieel-erfgoedgemeenschappen, erfgoedcellen en dienstverlenende organisaties een (niet-exhaustief) overzicht van acht verschillende rollen die belangrijk zijn bij borgen van immaterieel erfgoed.
Opzet
Dit overzicht is in de eerste plaats bedoeld als achtergronddocument voor erfgoedprofessionals. Gebruik het naar eigen inzicht wanneer u uw immaterieel-erfgoedwerking analyseert of toekomstplannen maakt, wanneer u een samenwerking met een immaterieel-erfgoedgemeenschap opstart, wanneer u een workshop rond immaterieel erfgoed wil organiseren ...
Elke rol past binnen een specifiek facet van het borgingsproces en kent eigen taken en vaardigheden die belangrijk (kunnen) zijn voor het doorgeven van immaterieel erfgoed.
Dit rollenoverzicht kan een hulpmiddel zijn om (bestaande of nieuwe) acties rond het immaterieel erfgoed verder vorm te geven. Als erfgoedprofessional kunt u het bijvoorbeeld gebruiken:
- om bewust na te denken over de rol die u als persoon of organisatie wil spelen op verschillende momenten in het borgingsproces.
- om een breed spectrum van mogelijke borgingsacties in beeld te krijgen.
- als een takenoverzicht om in het borgingsproces niks uit het oog te verliezen of om taken en verantwoordelijkheden te verdelen of verduidelijken.
- om specifieke acties, vormingen, workshops, faciliteiten te ontwerpen om diverse facetten van borgen te ondersteunen.
- om voor een immaterieel-erfgoedpraktijk in kaart te brengen voor welke taken vorming, workshops, etc. nuttig kunnen zijn.
- …
Onthou dat ...
- rollen zelden een-op-een met een persoon verbonden zijn. Vaak wordt een rol door verschillende mensen opgenomen. En één persoon kan meerdere rollen combineren. Of mensen kunnen nu eens de ene rol opnemen en dan weer de andere.
- niet alle rollen in elk borgingsproces aanwezig zijn of moeten zijn.
- er geen ideaal recept voor het borgen van immaterieel erfgoed bestaat: elke immaterieel-erfgoedpraktijk kent zijn eigen context met een eigen mix van rollen.
- borgen een proces is waarbij sommige rollen op bepaalde momenten meer nodig zijn dan andere. Vergelijk het met het harder of zachter indrukken van een gaspedaal. Vaak gaat het over het meer of minder opnemen van een rol, afhankelijk van de situatie.
- deze acht rollen een momentopname zijn en net als immaterieel erfgoed zelf kunnen evolueren.
Kanttekening: het kan natuurlijk ook zijn dat uw erfgoedorganisatie zich beschouwt als onderdeel van de erfgoedgemeenschap. Is dat het geval, dan hebt u als erfgoedwerker ook een verantwoordelijkheid in het mee in leven houden van de desbetreffende praktijk.
In het artikel, 'Op zoek naar het evenwicht. Ethische richtlijnen rond immaterieel erfgoed' (faro, 15(2022)2) leest u een interview met erfgoedprofessionals over hoe zij de ethische richtlijnen in de praktijk brengen.
