Het agonistische museum: publicatie
Wat is de maatschappelijke rol van een erfgoedorganisatie? Die vraag stond centraal tijdens het Groot Onderhoud van 2019, over ‘meerstemmigheid en conflict’. Het agonisme zou er een antwoord op kunnen zijn. De inzichten werden nu gebundeld in een nieuwe publicatie.
Het gesprek is vandaag belangrijker dan ooit. Er zijn zoveel grote thema’s die burgers, maar ook publieke instellingen zoals musea, bezighouden en waarover gepraat moet worden.
- Hoe gaan we om met migratie, racisme en dekolonisatie?
- Hoe kunnen taboe-onderwerpen zoals depressie, burn-out of andere geestelijke gezondheidsproblemen bespreekbaar gemaakt worden?
- Hoe kijken we op een inclusieve manier naar het verleden?
- En hoe zorgen we ervoor dat de aandacht voor herinneringen aan oorlog of trauma op een evenwichtige wijze tot stand komt?
Er is nood aan reflectie, grote en kleine gedachten, en aan diepgaande conversaties over deze onderwerpen, waarbij bewust ruimte wordt gemaakt voor alle emoties die hierbij naar boven komen.
Enkele jaren geleden bleken enkele musea in Vlaanderen deze bezorgdheid te delen, en gingen In Flanders Fields Museum Ieper, Kazerne Dossin Mechelen, Museum Dr. Guislain Gent en het Red Star Line Museum Antwerpen van start met de groep Musea met een beladen thema.
Gaandeweg werd FARO, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, betrokken voor zijn museologische expertise. Ook het AfricaMuseum Tervuren vervoegde de kerngroep. Daarnaast bleek ook het Vlaams Vredesinstituut – dat nadenkt over de betekenis van democratie – een goede gesprekspartner.
De groep musea kwam regelmatig samen en in de loop van 2019 ontstond de vraag om hun ideeën te delen met de sector. Het Groot Onderhoud, het jaarlijkse netwerkevent van de cultureel-erfgoedsector, bleek hiervoor het geknipte moment. Op 26 november 2019 had het evenement immers 'Meerstemmigheid en conflict' als thema.
De bundel die u bij dit bericht kunt lezen, is een neerslag van de lezingen die toen zijn gegeven. Alleen de tekst van Kazerne Dossin is een recente toevoeging.
Agonisme als kader
Meerstemmigheid in de praktijk, als het ware. Maar daar hebben we kaders voor nodig. Voor de musea met een beladen thema bleek het agonisme zo’n kader. Deze term, die vooral bekend werd via het werk van de Belgische politicologe Chantal Mouffe rond de betekenis van democratie en polarisatie, bleek daarvoor zeer relevant. In deze bundel leggen we verder uit waarom.
Van Dark Tourism tot Ponyclub
Voor de petite histoire geven we trouwens nog mee dat de oorspronkelijke groep van musea met een beladen thema een weg heeft afgelegd om tot de focus van het ‘agonistische museum’ te komen. In eerste instantie opperden ze om samen te werken rond de term ‘dark tourism’ maar die werd al snel weer geschrapt, wegens te eenzijdig, en een te hoog spektakelgehalte.
De musea voelden zich met hun opvattingen – zeker in het begin – ook wel als een soort paard van Troje in de museumwereld en het maatschappelijk debat. Kenmerkend voor de dynamiek en het nodige zelfrelativisme in de groep was dan weer dat ze zich eerder als een pony dan als het beruchte paard beschouwden. Voordat de musea met een beladen thema zich in de richting van het agonisme begonnen te begeven, noemden ze zich de ‘Ponyclub’ waarbij het kleine, vriendelijke dier symbool voor hen stond.
De club zette het werk in 2020 voort!
Het optreden op het Groot Onderhoud van 2019 was belangrijk omdat deze musea met een beladen thema andere musea en erfgoedorganisaties uitnodigden om mee het gesprek te voeren. Sedertdien is de groep dan ook uitgebreid met Industriemuseum Gent, Museum Hof van Busleyden Mechelen, DIVA Antwerpen en Mu.ZEE Oostende.
De Ponyclub is intussen de werkgroep rond ‘het agonistische museum’ geworden. Met de uitgebreide groep musea zetten we de intervisie voort. In 2020 probeerden we elkaar te zien tussen de lock-downs door, en brainstormden we verder op een digitale manier. Ook voor 2021 zijn de plannen legio, en bekijken we hoe we de (theoretische) ideeën verder in de praktijk zullen en kunnen brengen. Er lopen oefeningen over de invulling van begrippen zoals meerstemmigheid en inclusiviteit. We gaan ook met concrete erfgoedpraktijken aan de slag. Want hoe organiseren we dat gesprek nu concreet met het eigen personeel, de bezoekers, de gidsen? Hoe werken we aan die maatschappelijke rol, en verzetten we ons tegen polarisering?
De publicatie 'Het agonistische museum. Musea op zoek naar hun maatschappelijke rol' vindt u hier.
Nog meer lezen? Op 26, 27 en 30 oktober 2020 organiseerde FARO samen met de Reinwardt Academie drie webinars over 'meerstemmigheid in de praktijk'. Die publicatie kan u hier bekijken.
Hou de website van FARO in de gaten voor meer informatie en activiteiten.
Foto's:
- Groot Onderhoud 2019. Illustratie: Rob van Barneveld
- Paard van Troje. Foto: Dimitris Vetsikas via Pixabay
