Inspiratie voor Erfgoeddag uit het KU Leuven-archief

Archief ADHP - faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen - KU Leuven

Pieter Verstraete is docent historische pedagogiek aan de KU Leuven en vertelt met passie over de geschiedenis van onderwijs en opvoeding. Misschien las u al zijn verrassende bijdrage voor de inspiratiebrochure van Erfgoeddag en -week over de geschiedenis van … stilte in het onderwijs?

Historische collectie psychologie en pedagogische wetenschappen

De faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen heeft een onvermoede schat: archieven vol leerboeken, wandplaten en monografieën – een ongemeen rijke bron over ons onderwijsverleden. Die collectie wordt bewaard in de kelders van een voormalig Leuvens bankgebouw en is een van de grootste collecties van leerboeken voor het middelbaar onderwijs. Het leeuwendeel ervan werd in bruikleen gegeven door de bekende educatieve uitgeverij Van In. U leest meer over dit archief - het ADHP - via deze link.

Dit bronnenmateriaal bevat veel stof tot nadenken, bijvoorbeeld over een waaier van (actuele) thema’s als (gender)diversiteit. Zo is er een handboek tekenen waarbij jongens werktuigen illustreren terwijl meisjes groenten en fruit natekenen. Of een wandplaat waarbij nonnen worden afgebeeld als engelachtige figuren die Congolese kinderen onderwijzen.

Dit archiefmateriaal illustreert dat sommige besognes in het onderwijs al decennialang meegaan. Zo start Taalgroei, een bloemlezing over taalopleidingen uit het begin van de 20e eeuw, met de klacht: “Hoe is toch mogelijk, vraagt men zich af, dat onze jongens, na hun middelbare studiën, de beste nogal, zoo ontoereikend hun eigen moedertaal beheerschen!” Waar en wanneer hebben we dat nog gehoord?

Naast leerboeken omvat de collectie ook nog ander interessant materiaal, zoals een voorloper van de beamer (de toverlantaarn) en een visionaire versie van de gesofisticeerde Google-brillen (de viewmaster). Een verzameling wandplaten toont telkens een andere beroepsopleiding, zoals glasblazers, zeepziederijen of papiermakers – ambachtelijke technieken die vandaag niet meer zo courant zijn. Tot slot bevat het archief ook veel onderwijskundige tijdschriften: extra relevant omdat ze de geïnteresseerde dicht bij de lespraktijk brengen, met artikels geschreven voor én door leerkrachten.

Pedagogen als experten onderwijserfgoed voor de klas

In tegenstelling tot pakweg 20 jaar geleden lijkt de opleiding Pedagogische Wetenschappen vandaag minder bekend bij veel leerlingen in het middelbaar onderwijs. Door als Erfgoedklasbak naar de derde graad van het middelbare onderwijs te trekken, wil Pieter Verstraete daar iets aan doen. Centraal in zijn les staat de prikkelende vraag of en hoe pedagogiek de wereld kan redden. Inspiratie vindt hij naar believen in en tussen de rekken van de historische collectie. Zo is er bijvoorbeeld een prachtige tekening die het pedagogische werk Emile van Jean-Jacques Rousseau illustreert: enkele vrouwen trekken een pasgeboren baby bij de enkel uit metershoge golven. Rousseau was ervan overtuigd dat enkel nieuwe opvoedingsideeën konden leiden naar een betere wereld.

Studenten Pedagogische Wetenschappen voeren vandaag historisch onderzoek uit. Zo gaan ze na hoe de beeldvorming over de leerkracht in de media evolueerde en hoe dit mogelijks ook het imago van het beroep beïnvloedde. Dit concrete onderzoek wordt door studenten Ann-Sophie De Praitere en Cato Peeters uitgevoerd, en daarvoor maken ze gebruik van het VRT-archief. Voorlopige resultaten tonen hoe in de jaren ’60 leerkrachten op televisie voornamelijk getoond werden tijdens het lesgeven: kijkers zagen hoe ze hun metier – letterlijk – uitoefenden. Op het einde van de 20e eeuw was dat anders: toen werd er vooral door derden over de leerkrachten gepraat en kwam de nadruk te liggen op allerlei klachten. Er leek dus weinig tot geen aandacht meer voor de kunst van het lesgeven zelf. Of verder onderzoek deze voorlopige resultaten zal bevestigen, en hoe die dan precies geïnterpreteerd moeten worden, valt nog af te wachten.

Pieter Verstraete wil zelf deelnemen als Erfgoedklasbak en daarvoor ook collega’s mobiliseren. Zelf kan hij meer vertellen over de geschiedenis van onderwijs voor mensen met een beperking. In het onderwijs voor doven werd bv. lange tijd gebarentaal onderdrukt. Pas vanaf de jaren 1960 werd het gebruik van gebarentaal opnieuw toegelaten op de scholen voor dove kinderen.

Daarnaast kan Pieter Verstraete ook vertellen over de wortels van het methode-onderwijs, zoals Freinet- en Montessorischolen. Veel mensen hebben uitgesproken meningen over deze onderwijsvormen, vaak niet gehinderd door kennis over waarom deze scholen ontstonden en welke pedagogische visies ze uitdragen.

Andere historisch-pedagogen die aan de faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen verbonden zijn kunnen een les geven over de representatie van Belgisch-Congo in handboeken geschiedenis, of een inkijk over het middelbaar onderwijs tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar ook de geschiedenis van de onderwijstechnologie is mogelijk: hoe zit het met het gebruik van audiovisueel materiaal op scholen, zoals schoolradio en schooltelevisie? Heel wat inspiratie dus voor lessen die leerlingen zullen aanspreken.

Tips voor uw deelname als Erfgoedklasbak

Ziet u als (Leuvense) erfgoedorganisatie interessante pistes om met dit unieke archief aan de slag te gaan? Neem dan zeker contact op: pieter.verstraete@kuleuven.be.
Bent u als leerkracht geïnteresseerd om deze (of andere) Erfgoedklasbak(ken) in uw klas te ontvangen? Registreer u dan via dit formulier.
Bent u net als professor Verstraete getriggerd om voor de klas te staan? Mogelijk kreeg u door deze blog inspiratie om zelf met schools erfgoed aan de slag te gaan voor Erfgoeddag? Registreer dan snel uw activiteit via inschrijven.erfgoeddag.be. Welke andere professoren, assistenten, post-doctorale of andere onderzoeksmedewerkers (van andere universiteiten) gaan deze uitdaging ook aan?

Bron alle foto's: Archief ADHP, faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen, KU Leuven

eva.begine

01 december 2021

Cultureel-erfgoedsector