Samenleestrajecten tijdens de Erfgoedweken: Bokrijk getuigt

Erfgoedklasbak Barbara Struys (Bokrijk) in Ligo Limino tijdens Erfgoedweken 2024 © Bokrijk

Bokrijk werkte mee aan een samenleestraject dat FARO met enkele erfgoedpartners realiseerde. Tijdens de Erfgoedweken trokken ze op pad naar OKAN- en Ligoklassen om samen het verhaal Een thuis voor Magda te lezen.

Erfgoedverhalen op maat van wie Nederlands leert

Elf verhalen om samen te lezen – dat was de opzet van een samenwerkingsverband tussen FARO, DVV Midwest, ADVN, Texture, Museum Plantin-Moretus, Erfgoedcel Brugge, het Kasteel van Gaasbeek, Ilona Plichart en dus ook Openluchtmuseum Bokrijk. Naar aanleiding van het thema ‘Thuis’ (Erfgoeddag 2024) doken alle erfgoedorganisaties in hun collecties op zoek naar spannende, grappige of aangrijpende verhalen die doen denken aan thuis. De digitale verhalenbundel kunt u hier downloaden.

Waarom engageerde Bokrijk zich voor dit project?

Een project als dit vergt wel wat van een erfgoedorganisatie. Zo had ook Bokrijk zijn bedenkingen. Er was de zorg over de werklast en ook wel wat stress over de vraag of ze dit wel aankonden – ze hadden dit immers nog nooit gedaan. Toch wilden ze die uitdaging niet uit de weg gaan. OKAN- en Ligoklassen komen niet echt aan hun trekken in het cultureel aanbod en daarom zagen ze in dit samenleestraject een perfecte kans om te leren en reflecteren over een aanbod speciaal voor deze groep.

De Langgevelhoeve uit Helchteren © Bokrijk

De context voor een dergelijk traject vonden ze al snel bij de herinvulling van een van de gebouwen uit het museum. Tegen april 2025 voorziet Bokrijk een nieuwe invulling voor de Langgevelhoeve uit Helchteren, die recent gerestaureerd werd. Uit historisch onderzoek naar de hoeve destilleerden ze een interessant bewonersverhaal van de Hongaarse Magda Horvath die na de Eerste Wereldoorlog als economisch vluchtelinge in België belandde.

Als kind kwam ze bij een Limburgse boerenfamilie terecht die in haar een goedkope werkkracht zag. Later trouwde ze en kwam ze in de hoeve wonen die nu in Bokrijk staat. Daar kreeg ze haar oudste kinderen, verloor ze haar man en moest ze het als alleenstaande moeder met ook nog de zorg voor haar schoonfamilie alleen zien te redden. Na de Tweede Wereldoorlog hertrouwde Magda en nam ze een nieuwe start, als moeder en plusmoeder in een nieuw samengesteld gezin.

Dit verhaal, dat raakt aan vele andere, leidde tot een participatief traject om de herinrichting van de hoeve mee vorm te geven. En daarbij rees uiteraard ook de vraag: hoe resoneert dit verhaal van Magda bij al die andere mensen met een migratieachtergrond? Met het samenleestraject vond Bokrijk een manier om die dialoog op gang te brengen.

Een verhaal herschrijven voor een NT2-publiek

Barbara Struys (stafmedewerker publieksbemiddeling Bokrijk) stond er niet alleen voor om de reconstructie van Magda’s verhaal te maken. De familie wil haar verhaal echt doen voorleven en was dan ook een enthousiaste betrokken partij. In een training onder leiding van Ilona Plichart ontdekte Barbara hoe ze dit boeiende verhaal toegankelijk kon maken. Het was zoeken naar een balans tussen eenvoud maar toch ook rijke taal. Naast feedback van Ilona (die al jaren ervaring heeft in het trainen van samenlezers) was er ook tijd voor intervisie: alle deelnemers lazen elkaars teksten en gaven er tips bij. Zo kon Barbara het verhaal van Magda steeds bijstellen. Een Ligoleerkracht las de tekst ook even mee vooraleer die echt finaal naar de drukker ging.

En dan: de methodiek van samenlezen onder de knie krijgen

Samenlezen is in onderwijscontext nog een vrij nieuw gegeven. Daarom leerde Barbara de methodiek in een gemengde groep van museale medewerkers en onderwijsmensen. Zo ontdekken ze samen hoe taal niet enkel als communicatiemiddel kan benaderd worden maar ook als een manier om in dialoog te gaan over herkenbare verhalen. In een drietal sessies leerden ze werken met uiteenlopende verhalen (van sprookjes over grappige verhalen tot verhalen die uit het leven gegrepen zijn). Daarbij ging de aandacht naar de manier van vragen stellen bij samenlezen. Via verschillende niveaus realiseer je zo een gesprek in een veilige context. Nadien was er tijd om te proefdraaien in een OKAN- of Ligoklas.

De proef op de som: Erfgoedweken

Samenlezen tijdens de Erfgoedweken in Ligo Limino © Bokrijk

Bokrijk trok naar de OKAN-klas van het VIIO in Tongeren en ging daar in gesprek met veertien jongeren over het verhaal van Magda. Daarnaast legde Barbara contact met Ligo Limino en bezocht ze sinds de start van de Erfgoedweken elf NT2-groepen in Houthalen, Pelt, Maasmechelen, Heusden-Zolder en Genk. In totaal lazen meer dan 100 cursisten samen het verhaal over Magda. Een bijzondere ervaring voor Barbara.

Het verhaal raakt de deelnemers en geeft hen de mogelijkheid om zich verbonden te voelen, met elkaar en met een verhaal uit het verleden. Bovendien helpt het gespreksformat van de methodiek hen om hun emoties onder woorden te brengen. De reacties van de Ligodocenten zijn erg positief. Ze geven als feedback dat het verhaal echt op maat van hun cursisten geschreven is en merken op dat hun cursisten goesting hebben om ook met de andere verhalen uit de bundel aan de slag te gaan. Voor Barbara zijn de gesprekken met de deelnemers waardevolle input in het hele participatieve proces.

Wat na de Erfgoedweken?

Bokrijk wil ook na de Erfgoedweken nog inzetten op deze samenleestrajecten. Het doel is zeker niet alleen om input voor het traject voor de hoeve in Bokrijk te verzamelen, maar vooral om te verbinden met een doelgroep die Bokrijk anders niet bereikt. Dit project is dus geen eendagsvlieg.

Daarnaast zoekt het projectteam verder naar andere lokale gemeenschappen om mee na te denken over de belangrijke thema’s in het verhaal van Magda. Zo is er het thema moederschap, waarover de Bokrijkbezoeker anno 2024 zijn blik kan laten dwalen op de twee moederdagen die in België gevierd worden (12 mei en 15 augustus).

Zo groeit dit project dus organisch verder. En het participatieve luik eindigt niet na april 2025. Ook de bezoekers van het museum zullen uitgenodigd worden om mee te reflecteren wanneer de nieuwe invulling er is.

Meer weten over samenlezen?

Wil u zelf aan de slag met erfgoedverhalen in een NT2-context? Via deze blog van FARO-collega Elien kunt u de brochure met thuisverhalen (Erfgoedweken 2024) downloaden of nog andere bronnen raadplegen over laaggeletterdheid en het belang van samenlezen.

In 2023 werkte FARO ook met partners rond leesplezier. Dat resulteerde in acht dierenverhalen, waarover u in deze blog meer leest. U kunt er de bundel ook downloaden.

eva.begine

12 juni 2024

Onderwijs en vorming