Stadsarchieven hanteren de camera
Ontsluiting is een woord dat vele ladingen dekt. Voor archieven zijn dat doorgaans publicaties of tentoonstellingen. Twee stadsarchieven (die van Leuven en Mechelen) kozen voor de documentaire als vorm om hun verhalen te vertellen.
Vorige week trok Nico Wouters, hoofd van het CegeSoma binnen het Rijksarchief, in een opiniestuk in De Standaard fel van leer tegen de mogelijke (federale) besparingen op onder meer het Rijksarchief. Zo schreef hij in een stuk met de niet mis te verstane titel 'België Absurdistan: de overheid zet ons collectieve geheugen bij het oud papier' onder meer: “Het laatste waar beleidsmakers van wakker liggen, is overheidsarchief, of zoals velen onder hen dat noemen: ‘oud papier’.”
Twee recente initiatieven tonen de veelzijdigheid en bovendien ook de hedendaagse relevantie van dat ‘oude papier’. De stadsarchieven van resp. Leuven en Mechelen doen het elk op hun manier. Voor eeuwig en altijd is de docureeks van het Stadsarchief Leuven. Daarin worden “pakkende verhalen” over vreemdelingendossiers, stemrecht, cinema's, markten, vondelingen en verzetsvrouwen verteld. Mooi is dat de archiefmedewerkers zelf een aflevering dragen, als verteller en gids. Zo leert de kijker ook de mensen die in dat archief werken kennen, en krijgt ‘de archiefmedewerker’ een gezicht. U kan de zes beschikbare afleveringen hieronder bekijken.
Ook in het Stadsarchief Mechelen is er een zekere mate van ambitieuze DIY-attitude (do it yourself) te zien. Stadsarchivaris Koen Vermeulen lanceerde naar aanleiding van de jongste editie van Erfgoeddag (in het teken van ‘Thuis’) Naar betere oorden: de 16e-eeuwse Mechelse uittocht achterna, een lange documentaire van 1 uur en 21 minuten. Als u het ons vraagt: een krachttoer, met Koen in een glansrol als nieuwsgierige onderzoeker die in de voetsporen treedt van de 16e-eeuwse Mechelaars. Ook deze documentaire kan u hieronder bekijken.
Voor eeuwig en altijd
Aflevering 1: De Vreemdelingendossiers
Het stadsarchief bewaart zogenaamde ‘Vreemdelingendossiers’ die teruggaan tot de 19e eeuw. Lange rijen met ontelbare dozen waarvan elk dossier een mensenleven blootlegt. Archivaris Marika Ceunen ontdekt bij toeval het bijzondere verhaal van de familie Calderon, afkomstig uit Costa Rica. De familie registreert zich in 1920 bij de bevolkingsdienst van de stad Leuven. Een van de kinderen, Raphaël Angel Calderon, wordt later zelfs president van Costa Rica. In een gesprek met de archivaris vertelt zijn dochter over de impact van de Leuvense periode op het leven van haar vader.
Aflevering 2: De Markten van Leuven en hun duistere kantjes
Doorheen de eeuwen heeft de stad Leuven ontelbare stadsrekeningen bijgehouden. Gortdroge informatie, zou u denken. Gek genoeg geven deze rekeningen een verrassend beeld over wat zich allemaal heeft afgespeeld in de stad. Zo ontdekt u in die stadsrekeningen dat de marktpleinen ook een duister kantje hebben: van begraafplaats tot de ideale locatie voor schand-, lijf- en zelfs doodstraffen. De stadsrekeningen (1345-1794) en de Journal des Petites Affiches (1819-1974) geven hier meer over prijs, inclusief lugubere details.
Aflevering 3: Het Algemeen Stemrecht, de Leuvense bloednacht
Op 18 april 1902 verwerpt de Kamer het voorstel tot de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht. Bedoeling is het meervoudig stemrecht af te schaffen, waarbij bepaalde groepen meer dan één stem krijgen. Wanneer het slechte nieuws uit Brussel Leuven bereikt, trekt een teleurgestelde arbeidersklasse massaal de straat op. Bij die betoging sterven zes jonge mannen. Deze aflevering toont de sporen van deze bloednacht in het Leuvense stadsarchief.
Aflevering 4: Vondelingen
Deze aflevering duikt in het rijke archief van het OCMW. Aan de hand van eeuwenoude documenten ontdekt u bijvoorbeeld waar kinderen te vondeling werden gelegd en opgevangen. En hoe kan u vandaag te weten komen of een van uw voorouders een vondeling is? In deze aflevering vertelt een Leuvenaar hoe hij een vondeling tegenkwam in zijn familieverhaal.
Aflevering 5: De Leuvense cinema’s
Deze aflevering neemt u mee doorheen een kleine eeuw Leuvense cinemageschiedenis aan de hand van foto’s, affiches, vergunningen en kranten. Van de tweede filmvertoning in België in 1896, langs tijdelijke barakken en heuse cinemapaleizen, tot de crisis in de sector aan het einde van de jaren 1950. Lovanium, Cinema Rex, Eden, Het Forum … doen deze namen een belletje rinkelen bij u?
Aflevering 6: Verzetsvrouwen
Aan de hand van archiefstukken maakt u kennis met vrouwen uit het Leuvense die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet gaan tegen de Duitse bezetting. Wie is Hortense Daman? En Rosalie Wuyts? Die laatste is zwanger als ze wordt opgepakt en naar het gevangenenkamp Ravensbrück wordt gebracht. Zoon Donald getuigt in deze aflevering voor het eerst over het bijzondere familieverhaal en de rol van zijn moeder in het Leuvense verzet.
Naar betere oorden: de 16e-eeuwse Mechelse uittocht achterna
De presentatietekst luidt als volgt: “Het rijke en trotse Mechelen kon zich eeuwenlang meten met andere Brabantse steden als Antwerpen, Leuven en Brussel. Aan het einde van de middeleeuwen werd de Dijlestad zelfs even de juridische en financiële hoofdstad van de Bourgondische Nederlanden. Met bijna 30.000 inwoners gonsde de stad van leven. Maar dan ging het mis, rampspoed in het kwadraat viel Mechelen ten deel ... Op enkele generaties tijd hadden duizenden Mechelaars hun thuis verlaten en woonden er nog maar 11.000 zielen in de stad. Geen Gouden Eeuw van Amsterdam zonder migranten uit het Zuiden.
Het Stadsarchief Mechelen stelt voor: Naar betere oorden, een documentaire met een tijdloos, actueel en allesbehalve lokaal thema. Archivaris Koen Vermeulen en videast Jan Weynants gaan samen op pad en treden in de voetsporen van Mechelse kunstenaars, wetenschappers, ambachtslieden en handelaars die tijdens de turbulente 16e eeuw emigreerden naar betere oorden, op zoek naar een nieuwe thuis.”
Kennisdeling tijdens een ‘Collegagroep’ COM
Eind oktober, november brengen we de initatiefnemers / makers bijeen voor een presentatiemoment over het hoe, wat en waarom van deze documentaires. Hou deze website en de nieuwsbrief in de gaten voor de datum en het uur van deze sessie. Hebt u zelf een interessante documentaire (of een podcast) gemaakt of in de steigers staan? Laat het weten. Of een wens om te bespreken tijdens zo’n collegagroep? Ook zo. Eerder hadden we het al over sociale media, mediadeals en vormgeving.
Op 17 oktober geven Koen Vermeulen en Jan Weynants in de Predikherenbibliotheek een publieke lezing over hun werkwijze.
Afbeelding: een still uit De Markten van Leuven en haar duistere kantjes.
Lees het opiniestuk van Nico Wouters op de website van De Standaard.
