De (internationale) erfgoedsector en de oorlog
De oorlog in Oekraïne laat niemand onberoerd. De voorbije weken toonden erfgoedinstellingen en koepelorganisaties in binnen- en buitenland op allerlei manieren hun solidariteit met de bevolking in Oekraïne. Een (onvolledig) overzicht.
In één adem werd het geweld veroordeeld, riep men unisono Rusland op om de vijandigheden te staken en werd (en wordt) ook gewezen op het immense menselijke leed dat dit alles veroorzaakt. Ook in Oekraïne zelf zijn verschillende erfgoedwerkers in de weer om hun collecties in veiligheid te brengen.
ICOM
Al op 24 februari, de dag waarop de Russische invasie begon, veroordeelde ICOM, de International Council of Museums, met een Statement concerning the Russian invasion into Ukraine de “speciale operatie” van Rusland. “Dit conflict is nu al zeer schrijnend en zal waarschijnlijk leiden tot een onaanvaardbaar verlies van mensenlevens, daarom roept ICOM op tot een snel staakt-het-vuren, onmiddellijke bemiddeling tussen strijdende partijen en gecoördineerde inspanningen om de veiligheid van het museumpersoneel te waarborgen en het cultureel erfgoed te beschermen.”
Daarbij verwees de organisatie ook naar de (eigen) ICOM Code of Ethics for Museums en een aantal hulpmiddelen die in tijden van conflict kunnen gebruikt worden door de betrokken musea.
NEMO
Daags nadien stuurde NEMO, het Network of European Museum Organisations een verklaring de wereld in, #SolidarityWithUkraine: “We maken ons grote zorgen over onze museumcollega's, onze collega's en vrienden in het land. We roepen de Europese instellingen op om te zoeken naar manieren van diplomatieke de-escalatie en herstel van de vrede in Europa.”
Naast deze verklaring maakte NEMO ook werk van een webpagina waarop een waaier van initiatieven wordt gepubliceerd met betrekking tot opslag en huisvesting, donaties, educatie en tentoonstellingen en verklaringen van Europese museumorganisaties.
ICA en EBLIDA
Ook ICA, de International Council on Archives, stelde een steunbetuiging op voor Oekraïne, en de archivarissen in het bijzonder. Ook wordt er verwezen naar de samenwerking tussen de archieven van de landen in de regio: Polen, Litouwen, Letland en Estland. Vorige week besliste ICA ook om alle betrekkingen op te schorten met de vier Russische en Wit-Russische overheidsinstellingen die lid zijn.
Op de Facebookpagina van het Rijksarchief was het volgende te lezen: “Het Rijksarchief sluit zich aan bij de dringende oproep van ICA tot de regeringen van de Russische Federatie en van de Republiek Wit-Rusland om een einde te maken aan hun gewapende agressie en dringt aan op het respecteren en beschermen van de gemeenschappen en instellingen die beroepsmatig betrokken zijn bij het beheer van informatie, documenten en archiefstukken die niet enkel het geheugen vormen van Oekraïne, maar die tevens de getuigen zijn van de identiteit, rechten en verantwoordelijkheden van het Oekraïense volk en zijn wettig en democratisch verkozen regering.”
EBLIDA, het European Bureau of Library, Information and Documentation Associations, een partnerorganisatie van IFLA - de International Federation of Library Associations and Institutions, onderneemt actie. Hoe? Met een webpagina voor de uitwisseling van ideeën over hoe bibliotheken de bevolking van Oekraïne kunnen helpen, bv. door onderwijs aan te bieden, toegang tot informatie te geven, boeken ter beschikking te stellen, enz. Ook onze Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief & Documentatie (VVBAD) deelde hierover een bericht.
MSK, SMAK, IFF en Design Museum Helsinki
Diezelfde dag publiceerde het MSK Gent op Facebook eveneens een verklaring, samen met een grimmig kunstwerk uit de collectie (zie hierboven): “Het went nooit dat we na zoveel eeuwen nog steeds niet leren uit ons verleden, zelfs al roept het ons toe vanuit kunstwerken, de pagina’s van geschiedenisboeken of de verhalen van nabestaanden … Vandaag gaat onze solidariteit uit naar iedereen die leeft in een oorlogssituatie, en naar de velen die hun land zien overgaan tot een conflict waar ze zelf nooit voor kozen. We staan voor vrede.”
Eenzelfde geluid klonk bij het het Design Museum Helsinki, op Instagram: “We stand for peace. Our thoughts and empathy goes to Ukraine and its people.”
Het SMAK in Gent werd een verzamelplaats voor hulpgoederen voor Oekraïne. “Het is onze plicht,” aldus de museumploeg. De actie is een samenwerking vzw Een Hart voor Vluchtelingen.
Het In Flanders Fields Museum in Ieper zette twee stoelen – een Russische naast een Oekraïense – naast elkaar, als symbolisch protest. Het IFF heeft een namenlijst van slachtoffers die tijdens de Eerste Wereldoorlog in ons land vielen. Al jaren verzamelt het museum uit elk van die landen één stoel: een symbool van het verlies en de rouw in de getroffen families. Het museum heeft nu de Oekraïense en Russische ‘herdenkingsstoelen’ naast elkaar gezet, als symbool voor de stoelen die leeg zullen achterblijven door het nieuwe conflict.
En in Nederland ...
Bij Musea Zutphen, met het Stedelijk Museum Zutphen en het Museum Henriette Polak, werd de helft van de dagopbrengst van zondag 6 maart overgemaakt naar Giro555. "Dat is in de regel onze drukste dag", aldus directeur Tiana Wilhelm. "We roepen mensen ook op om te doneren, want solidariteit is heel belangrijk".
Ook 6 maart raakte bekend dat het Hermitage Amsterdam de banden met het moedermuseum verbreekt. Aanvankelijk hield de organisatie het bij een statement op haar sociale media: “Stichting Hermitage Amsterdam is ontzet over de inval in Oekraïne en veroordelen hem ten zeerste. We herkennen ons in de verklaringen van de Nederlandse regering en volgen het nieuws op de voet.” In een persverklaring: “De recente aanval van Rusland op Oekraïne maakt deze afzijdigheid niet langer houdbaar. Bestuur en Raad van Toezicht hebben besloten de banden met het State Hermitage Museum te verbreken.” De tentoonstelling Russische avant-garde. Revolutie in de kunst, die normaal tot januari 2023 zou lopen, werd gesloten.
Ook zijn er een heleboel meer bescheiden acties (o.a. van het Bonnefanten Maastricht, Centraal Museum Utrecht, Haags Historisch Museum enzovoort). In Nederland is er de campagne #hArtforUkraine, dat de inspanningen van de brede cultuursector groepeert en verder aanzwengelt. Meer weten? Er is een projectwebsite.
Verder van huis, in Zweden, biedt het Malmö Art Museum opslagplaats aan voor erfgoed uit Oekraïne. Ook de Raad van de Zweedse Nationale Musea veroordeelt de invasie van Oekraïne en dringt er bij Rusland met klem op aan de Haagse Conventie van 1954 te respecteren.
Ook u kunt helpen
Voor het weekend lanceerde de (Britse) Museums Association een oproep op haar website. Er zijn een aantal initiatieven gelanceerd om het verlies van Oekraïens erfgoed te voorkomen naarmate de Russische invasie intensiveert. Zo is in de Oekraïense stad Lviv het Centre to Rescue Ukraine's Cultural Heritage opgericht. Dat vraagt dringend om hulp. Er is apparatuur en materialen nodig zoals kartonnen dozen, rollen noppenfolie, plakband en ander verpakkings- en brandwerend materiaal. Alles wordt verzameld in de Lviv Polytechnic National University voor verdere distributie.
Nog in Oekraïne is er Saving Ukrainian Cultural Heritage Online (SUCHO). Dat omschrijft zichzelf als “een groep professionals op het gebied van cultureel erfgoed – bibliothecarissen, archivarissen, onderzoekers, programmeurs – die samenwerken om risicovolle sites, digitale inhoud en gegevens in Oekraïense instellingen voor cultureel erfgoed te identificeren en te archiveren nu het land wordt aangevallen.” Het project omvat "een combinatie van technologieën om sites en inhoud te crawlen en te archiveren, waaronder de Wayback Machine van Internet Archive, de Browsertrix-crawler en de ArchiveWeb.page browserextensie en app van het Webrecorder-project." De groep krijgt nu de hulp van meer dan duizend vrijwilligers. Maar extra handen en hoofden blijven welkom.
Bekijk een reportage op VRTNWS over hoe men zich in de stad Lviv voorbereidt op het oorlogsgeweld.
Kent u nog voorbeelden, of steekt u zelf de handen uit de mouwen? Laat het ons weten!
Foto's: Vlag van Oekraïne, publiek domein via Wikimedia Commons // Christopher R.W. Nevinson, The Strafing, 1916 (MSK Gent) // Vredesmacht © Hein de Kort
