Voor welke uitdagingen staan collectiebeherende instellingen als het gaat om het verzamelen, bewaren, onderzoeken en tentoonstellen van (delen van) menselijke individuen? Op dinsdag 24 oktober 2023 organiseerden FARO en GUM, het Gentse Universiteitsmuseum een studiedag waarin we samen met u een blik wierpen op deze collecties en de uitdagingen.

Menselijke resten in Belgische collecties

Recente onderzoeken zoals HOME en MEMOR tonen aan dat er ook in Belgische collecties (delen van) menselijke individuen zijn ondergebracht. Zo zitten er momenteel minimaal 30.000 archeologische menselijke resten in 56 collecties in België (musea, universiteiten en particuliere collecties).

De meerderheid van deze resten maken deel uit van historische en prehistorische collecties uit België zelf. Maar Belgische collecties bevatten ook:

• deelcollecties van buitenlandse origine, zoals de verzamelingen van schedels uit de hele wereld die in de Belgische prekoloniale en koloniale context zijn verzameld en in het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen zijn ondergebracht.
• kleinere verzamelingen van uiteenlopende geografische oorsprong, perioden en verzamelcontexten: archeologische collecties van mummies, religieuze relikwieën, verbrande beenderen, schrompelkoppen en talrijke uit menselijke resten samengestelde artefacten (muziekinstrumenten, ceremoniële hoofdtooien, enz.).
• medische collecties die aangelegd werden in het kader van onderzoek en onderwijs. Deze collecties werden in de HOME- en MEMOR-onderzoeken buiten beschouwing gelaten. Feit is wel dat er in verschillende Belgische universiteiten en wetenschappelijke instellingen collecties met menselijke resten bewaard worden, al dan niet met instemming van de persoon zelf en/of hun nakomelingen.

Deze collecties roepen vraagtekens op. Moeten ze bewaard blijven? Welke relevantie hebben ze vandaag nog? Verdienen deze menselijke overblijfselen een specifiek statuut? Is een specifieke behandeling noodzakelijk? Wat doen we met menselijke resten waarvoor de personen nooit instemming gaven? Bestaat er een ethisch kader voor het tentoonstellen van personen? Hoe communiceren we over deze aanwezigheid naar een breed publiek?

Discussies in beweging

Over het bewaren, onderzoeken en tonen van menselijke resten in musea is steeds meer debat. Sommige musea namen al een standpunt in en besloten, net zoals het American Museum of Natural History, om nooit meer menselijke resten te tonen. Er werd immers nooit toestemming voor gegeven. Kunnen er nog lichamen getoond worden van tot slaaf gemaakte personen of van mensen die vermoord werden door een koloniale bezetter? Het antwoord is duidelijk voor deze musea: " Neen, dat doen we niet meer".

Maar is het beslissingsproces om het al dan niet tonen van (delen) van menselijke lichamen wel altijd zo eenduidig? Dringt een ‘neen’ zich op? Of zijn er toch ook nog uitzonderingen mogelijk? Wanneer zou het dan wel kunnen en wanneer niet?

Verslag van een boeiende studiedag

Veel vragen, en evenveel stof om over na te denken. Tijdens de sectordag eind oktober verkenden we verschillende perspectieven op de aanwezigheid van menselijke lichamen in musea.

Het verslag leest u hier. Of bekijk alvast enkele sfeerbeelden: