Terugblik studiedag 'Herkomstonderzoek over erfgoed uit koloniale context'
Waar staan we vandaag met herkomstonderzoek over cultuurgoederen uit koloniale context? Dat was de vraag die op 27 mei voorlag tijdens de studiedag van het MAS en FARO in Antwerpen.
Over de studiedag verschijnt later nog een uitgebreid verslag. In deze blog delen we graag al enkele impressies met u.
Herkomstonderzoek bij het MAS
Aanleiding voor de bijeenkomst was het tweejarige herkomstonderzoeksproject van het MAS. Het museum bewaart cultureel en historisch gevoelig Congolees erfgoed dat in een koloniale context eigendom werd van de Stad Antwerpen. Met steun van de Vlaamse overheid werd deze collectie onder de loep genomen. Het project spitste zich toe op twee luiken:
1/ Onderzoek van drie casestudies
Bij het onderzoek van drie casestudies werd getracht de herkomstgeschiedenis te reconstrueren op basis van primaire bronnen en nieuwe in Congo verzamelde mondelinge getuigenissen. Het ging dan met name om: een Sonyge krachtbeeld, unieke smeedijzeren beeldjes van de Kuba en een Hemba mannelijk beeld. Tijdens de studiedag sprak Prof. Donatien Dibwe van de Universiteit van Lubumbashi (UNILU) over het onderzoek op het terrein. Drie medewerkers verzamelden vele getuigenissen in de regio’s van herkomst van de objecten. De resultaten van dit onderzoek bewezen voor prof. Dibwe waarom het belangrijk is om ook Congolese stemmen in dergelijke projecten te betrekken.
Terwijl aan Congolese zijde vooral werd gefocust op de mondelinge getuigenissen, verdiepten de MAS-medewerkers zich in België op archiefonderzoek om de biografie van de objecten te volgen. De keuze voor deze drie casestudies was voor de professor een rechtmatige keuze. Voor hem was het ondenkbaar dat gemeenschappen rituele objecten met een belangrijke ceremoniële betekenis zouden verkocht of geschonken hebben. Deze objecten moesten net een gemeenschap beschermen.
2/ De Congocollectie nader bekeken
In een tweede luik verdiepte het MAS zich in het beter in kaart brengen van tussenpersonen bij de verwerving van de ganse Congocollectie tussen het einde van de 19e eeuw en 1960. Uit dit onderzoek bleken enkele wetmatigheden naar voren te komen. Deze verzamelaars waren bijvoorbeeld nauw verbonden met het Antwerpse, koloniale milieu. Dezelfde mensen die via propaganda-initiatieven de kolonisatie van Congo ondersteunden, er investeerden en er op grote schaal van profiteerden, waren ook dezelfde personen die Congolese cultuurvoorwerpen verkochten, schonken of legateerden aan de voorlopers van het MAS.
De collectie van het MAS is dus sterk verweven met koloniale geschiedenis en met Antwerpen als (economische) draaischijf tussen Congo en België.
In de context van dit project werd niet enkel onderzoek uitgevoerd in de DRC zelf. Via de Congolese partner WAZA kregen de resultaten ook een artistieke interpretatie. In deze video-opname vertelt Patrick Mudekereza aan Baudouin Mena Sebu over het belang van het onderzoek en over de artistieke keuzes en feedback van deelnemers:
Samenwerking met de Belgo-Congolese gemeenschappen
Tijdens de sessies in de namiddag werden enkele relevante thema’s verder uitgediept.
- Zo deelden Lieven Miguel Kandolo en Pauline Malenga van de Congolese Kring hun wensen en ervaringen omtrent de betrokkenheid van de Belgo-Congolese gemeenschap bij herkomstonderzoek en culturele projecten.
- Lies Busselen (KU Leuven) bracht dan weer leerervaringen in over samenwerking vanuit het HOME-onderzoeksproject over voorouderlijke resten.
Digitaal herkomstonderzoek en digitale restitutie
In een volgende sessie belichtten twee sprekers de aanpak van digitaal herkomstonderzoek en digitale restitutie. Camiel de Kom stelde de datahub voor van het Nederlandse Consortium Koloniale Collecties. De datahub voorziet één toegang tot de collecties van de verschillende erfgoedpartners. Bovendien kunnen ook brongemeenschappen metadata en erfgoedlabels toevoegen aan de collectiestukken, en zelf ook lijsten van objecten samenstellen. Vicky Van Bockhaven (UGent en AfricaMuseum) vertelde over de ervaringen bij het onderzoeksproject AFRISURGE - Transformative Heritage. Daarin wordt een databank ontwikkeld waarbij men rekening wil houden met praktische belemmeringen zoals toegang tot internet, geschikte apparaten en offline gebruik. Belangrijk, stipte ze aan, is dat de databank geen doel op zich is, maar een middel om de gemeenschap terug in connectie te brengen met hun erfgoed.
Tijdens de afsluitende reflectie door CPR Provenances werd ten slotte nogmaals het belang benadrukt om verder te gaan met de inspanningen omtrent herkomstonderzoek en restitutie, en telkens te vertrekken vanuit een respectvolle gelijkwaardige samenwerking.
Foto's: © Tom van Ghent
