Collectiebeherende cultureel-erfgoedinstellingen hebben, net zoals vele andere sectoren vandaag, problemen om hun energiefactuur te betalen. Hoewel verschillende instanties maatregelen aanreiken, kunnen erfgoedinstellingen die niet altijd toepassen door de nood aan collectiezorg. Verschillende collectiestukken hebben immers een ‘voorkeursklimaat’. Dit klimaat controleren zorgt ervoor dat de collectiestukken voor volgende generaties kunnen worden bewaard. 

Daarom hebben enkele Belgische en Nederlandse instanties het initiatief genomen om praktische maatregelen aan te reiken op maat van cultureel-erfgoedinstellingen. Met het oog op collectiezorg bieden ze in een handige brochure mogelijkheden om het energieverbruik te verlagen: lees de publicatie hier.

Hoewel dit document erop gericht is instellingen op relatief korte termijn wat meer financiële ademruimte te geven, hopen we hiermee ook de blikken te verruimen. We zien dit als een kans om ons energiebeleid als sector in vraag te stellen. 

Het e-document kwam tot stand met de hulp van: FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA), Monumentenwacht Antwerpen, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Nederland, Ingenieursbureau Ingenium, het Middelheimmuseum en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België.

Hoe duurzaam is het binnenklimaat?

De voorbije jaren kwamen de strenge klimaatrichtlijnen voor het behoud van erfgoed steeds meer onder vuur te liggen. En terecht, want die bleken niet enkel onhaalbaar en energieverslindend, maar vooral: niet nodig. Toch werden de strikte normen uit de jaren 70 lang voor lief genomen.

Pas midden jaren 90 begonnen wetenschappers het materiaalgedrag van het erfgoed grondig te onderzoeken. Een van de belangrijkste conclusies was dat de materialen lang niet zo gevoelig waren als men dacht. Toegegeven, er zijn nog steeds veel vragen bij het gedrag van materialen. En toch staat het natuurwetenschappelijk onderzoek al ver genoeg om nieuwe richtlijnen te formuleren.

Die wetenschappelijke inzichten en het streven naar ecologische duurzaamheid zorgden de laatste jaren voor internationale afspraken over versoepeling. Hoog tijd nu om ze effectief toe te passen.

Belangrijke mijlpalen in de evolutie naar versoepelde klimaatrichtlijnen

• In 2015 gaf de Bizotgroep een sterk signaal door onderlinge bruikleeneisen significant te versoepelen met het Bizot Green Protocol. In de Bizotgroep, opgericht in 1992, zetelen directeurs van de grootste musea ter wereld.  
• Op basis van besprekingen tijdens internationale congressen in 2014 publiceerden het IIC (International Institute for Conservation of Historic and Artistic Works) en ICOM-CC (ICOM-Committee for Conservation) later de Environmental Guidelines ICOM-CC and IIC Declaration ​​​​​​.

Energiecrisis: definitieve doorbraak naar nieuwe klimaatrichtlijnen?

Naar aanleiding van de energiecrisis worden de laatste maanden internationaal belangrijke stappen gezet in het doorvoeren van de versoepelde duurzame klimaatrichtlijnen. We zetten de belangrijkste even op een rij.

Webinars en links naar meer informatie

In Vlaanderen en Nederland

• Op 18 november 2022 organiseerde de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in samenwerking met de Erfgoedacademie het webinar Energie besparen: effecten op gebouw en collectie. U kunt het webinar hier herbekijken.
• Op 10 november 2022 organiseerde Monumentenwacht Vlaanderen een online vragenuurtje over klimaatbeheersing in kerkgebouwen. U vindt de opname van dit vragenuurtje en de presentatie van spreker Caroline Meert hier terug.
• Pulse Transitienetwerk Cultuur, Jeugd, Media lanceerde een handige checklist voor energiezuinige culturele infrastructuur. 
• Op de Erfgoedwijzer vindt u informatie over schade door een verkeerde relatieve vochtigheid (RV) en door een verkeerde temperatuur. 
• Een samenvatting van alle vormen van aftakeling te wijten aan een verkeerde RV en de gevoeligheid van gevarieerde collecties voor elke vorm van aftakeling vindt u in deze tabel.
• Specificaties voor temperatuur en relatieve vochtigheid voor mechanische beheerssystemen in erfgoedgebouwen, met hun risico’s en voordelen voor verschillende collecties vindt u in deze tabel.
• In faro | tijdschrift over cultureel erfgoed, 14(2021)2 verscheen een uitgebreid dossier over duurzaam binnenklimaat. Lees het dossier online via ISSUU.
• Onder de noemer 'Energiecrisis en erfgoed' verzamelt de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed een hele reeks nuttige (ook korte termijn) besparingstips.
• Informatie over het nieuwe netwerk rond klimaat en erfgoed vindt u hier. De kennisbank is nog in opbouw.

Duitsland

• Op de website van de Duitse Museumvereniging (Deutscher Museumsbund) vindt u een reeks praktische aanbevelingen en tips voor musea om energie te besparen: Energieeinsparungen: jetzt praktische Handlungsempfehlungen umsetzen.
• De Duitse vereniging voor archieven (VdA – Verband deutscher Archivarinnen und Archivare) publiceerde een reeks aanbevelingen, die specifiek van toepassing zijn voor archieven. 

Schotland

• Hands-ontips voor energie-efficiëntie door Museums Galleries Scotland.

Zwitserland

• Cultuurbrede databank voor good practices om duurzaam culturele activiteiten op te zetten.

En verder ...

• Bekijk hier de opname van het NEMO-webinar Museum action for climate empowerment (14/11/2022).
• Henry McGhie, Action for Climate Empowerment. Curating Tomorrow, 2022.

Webinars en studiedagen in de nabije toekomst

• 13 december 2022: Studiedag Slim geregeld: ontwikkelingen van het binnenklimaat in erfgoedinstellingen, een organisatie van de stichting Erfgoedklimaat Nederland i.s.m. FARO. Inschrijven kan hier.
• 13 december 2022: Vers de nouvelles normes de conservation? Réévaluer face à la crise climatique et énergétique. Ethische debatavond van ICOM Frankrijk, te volgen via Zoom.
• 15 december 2022: kick-off van het nieuwe platform Museumsklima door de Zwitserse museumvereniging (Verband der Museen der Schweiz) en ICOM Schweiz. Centraal op het platform staat interdisciplinaire uitwisseling over deze thematiek. Meer informatie en verdere aanbevelingen rond energie vindt u hier.
• 17 januari 2023, 14.00 - 16.00 uur: digitaal vragenuurtje, georganiseerd door het Vlaamse klimaatnetwerk. Hebt u zelf een vraag? Mail uw vragen vooraf door aan Anne-Cathérine Olbrechts, met als titel van de mail 'Q&A 17 januari 2023 Energiecrisis en duurzaam binnenklimaat'. Meer informatie over dit webinar volgt via de FARO-kalender.

Cartoon © Tim Padfield