ICOM en ICOMOS slaan de handen in elkaar om een juridische complicatie van de Europese Biocidenwetgeving op de erfgoedsector recht te trekken. Zij roepen op tot deelname aan de publiekelijke consultatie van het Europees Agentschap voor Chemicaliën (ECHA). Bedoeling is om een uitzondering voor de erfgoedsector te verkrijgen voor het gebruik van in situ gegenereerde stikstof.

Meer informatie over hun standpunt vindt u, samen met een modelbrief, op de website van ICOM.

Wat is het probleem?

Anoxie en erfgoed

In de cultureel-erfgoedsector is een anoxiebehandeling met behulp van stikstof sinds lange tijd ingeburgerd als een veilige én ecologische methode om erfgoed te behandelen tegen insectenvraat. Het principe is dat de zuurstof gedurende een viertal weken bijna volledig wordt weggenomen (bv. <0,5%) uit een luchtdichte ruimte, waardoor noch de insecten noch hun eitjes kunnen overleven. Stikstof kan op twee manieren voor dit doel worden ingezet:

• via gasflessen (onder druk);
• ter plaatse uit de lucht gehaald met behulp van een generator.

Er zijn nog twee andere ecologische bestrijdingsmethodes, namelijk invriezen en de gecontroleerde warmtebehandeling, maar deze zijn niet geschikt voor een aantal materialen die gevoelig zijn aan temperatuurschokken. Stikstof is veilig voor alle erfgoedmaterialen. Hoewel een stikstofbehandeling langer duurt dan de alternatieven, hebben verschillende erfgoedinstellingen in binnen- en buitenland om die reden geïnvesteerd in een stikstofgenerator of anoxiekamer. Of zijn ze dat in de toekomst van plan.

De Europese Biocidenwetgeving

De Europese Biocidenverordening (BPR 528/2012) reguleert de verhandeling en het gebruik van actieve ingrediënten en producten ter bestrijding van levende organismen (insecten, schimmels, knaagdieren, vogels, algen …) op elke andere manier dan de louter mechanische bestrijding.

Stikstof (N2) is een van de actieve stoffen die gebruikt worden als biocide en valt dus onder deze wetgeving, ook al maakt stikstofgas van nature 78% uit van de lucht om ons heen. Stikstof houdt nauwelijks of geen risico’s in voor de gezondheid of het milieu, waardoor het in aanmerking komt voor een vereenvoudigde toelatingsprocedure.

Tot hier toe doorliep één firma de geijkte procedure, waardoor stikstof in gasflessen in beperkte hoeveelheden toegelaten is. U kunt met andere woorden zonder problemen een firma hiervoor inhuren.

De stikstofgeneratoren daarentegen werden tijdens de overgangsperiode van vijf jaar nooit ter beoordeling voorgelegd. Zij zijn bijgevolg volgens de letter van de wet niet toegelaten.

Welke oplossing is voorhanden?

ICOM en ICOMOS trokken aan de alarmbel en kregen als antwoord van de Europese Commissie dat de oplossing in de wetgeving zelf gezocht moet worden. Er zijn twee opties:

Oplossing 1. Uitzondering voor erfgoed

Een derogation of uitzondering volgens Art. 55(3) kan worden aangevraagd door een lidstaat voor een product dat essentieel is voor de bescherming van cultureel erfgoed en waarvoor (nog) geen veilig alternatief voorhanden is. Het zou dan gaan om een tijdelijke uitzondering, maar dit staat niet geëxpliciteerd in de wetgeving.

De Oostenrijkse overheid nam het voortouw in het aanvragen van zo'n afwijking, omdat zij veel musea hebben met een eigen installatie. De Europese Commissie beslist binnenkort op basis van alle beschikbare informatie of zij de afwijking al dan niet toestaat. In het kader van dit proces lanceert het agentschap ECHA nu de publieksconsultatie en roepen ICOM, ICOMOS en ook NEMO op om hieraan deel te nemen.

Lees hier meer achtergrondinformatie over ECHA en het verantwoordingsdossier ingediend door Oostenrijk.

Oplossing 2. Volledige legalisering

Een volle toelating voor het gebruik van in situ gegenereerde stikstof onder de Europese Biocidenverordering verloopt in twee stappen:

1. de opname van in situ gegenereerde stikstof in Annex I als goedgekeurde actieve substantie met een laag risico die in aanmerking komt voor een vereenvoudigde procedure;
2. de vereenvoudigde toelatingsprocedure voor de producten, met name de stikstofgeneratoren die op de markt zijn.

Stikstof in gasflessen staat al op die bewuste Annex I-lijst, dus veel van de verantwoordingsstukken zijn al eens ingediend. Een toelating zou, volgens onze informatie verkregen van de FOD Volksgezondheid, Leefmilieu en Veiligheid van de Voedselketen, gelden voor 10 jaar en eenvoudig verlengd kunnen worden.

Hoe deelnemen?

Bent u bezorgd over het wegvallen van deze optie voor de veilige bestrijding van insecten in erfgoed? Heeft u argumenten waarom er geen adequaat alternatief bestaat en de afwijking dus goedgekeurd moet worden?

Dan kunt u tot 18 januari 2020 reageren op de publieksbevraging van ECHA en zo een bijdrage leveren aan de oplossing. ICOM en ICOMOS stellen een modelbrief ter beschikking, die u kunt opladen bij uw reactie.

Foto: Een beeld dat aangetast is door houtworm vertoont de typische uitvlieggaatjes en boormeel (c) Anne-Cathérine Olbrechts