Chili, het Indianen-Vlaanderen / El Flandes indiano
Op 31 juli 2017 liep in de hoofdstad van Chili een tentoonstelling af met de lekker rijmende titel De Flandes a Los Andes. Het was per toeval dat ik vorige week de fraai vormgegeven expo in de gebouwen van de Universidad San Sebastian in Santiago tegenkwam. Geen Vlaamse logo’s of partners, geen dito sponsorgeld noch ingebrachte expertise, en toch een expliciete poging om met de troefkaart 'Flandes' uit te pakken in Zuid-Amerika. 'Chile: El Flandes Indiano', zo stond in de tentoonstellingsruimte in grote letters uitgespeld. Qué? Qué pasa?
Een derde aandachtspunt in de tentoonstelling is een analyse van de constructie van een held, Farnese, via woorden en beelden. Hier worden vooral de verschillende edities en vertalingen van het 17e-eeuwse werk Bello Belgico van Famiano Strada onder de loep genomen, en dan met name hoe Alexander Farnese in dat verhaal over de Tachtigjarige Oorlog werd opgevoerd. De in Zuid-Amerika een eeuw later gemaakte schilderijen blijken gebaseerd te zijn op de 17e-eeuwse gravures van Romeyn de Hooghe gepubliceerd in Bello Belgico.
Ontembaar
Verrassend – en interessant – is de vaststelling dat 'Flandes' in het Spaans blijkbaar gebruikt werd of werkte als een soort synoniem voor een moeilijk te onderwerpen of te beheersen gebied, vol opflakkerende conflicten. Een van de tentoonstellingsborden met de titel Chile: El Flandes Indiano spelde dit uit. Eerst werd uitgelegd dat in de 17e en 18e eeuw Flandes gebruikt werd door Latijns-Amerikaanse kroniekschrijvers om een lastig en haast vijandig gebied te beschrijven dat ontembaar leek en met moeite (telkens opnieuw) veroverd kon worden: problematisch op bestuurlijk, militair en religieus gebied.
Door de voortdurende aanvallen van piraten en door het hardnekkige en vaak bloedige verzet van groepen zoals de Mapuche (Indianen) verkozen de kroniekschrijvers Chili te omschrijven als Flandes indiano, ondanks de geografische en culturele verschillen met het gebied in Europa, zo benadrukten de tentoonstellingsmakers. Verder werd in de tentoonstelling als bewijsplaats gewezen op een geschiedenis van Chili, geschreven in 1674, waar Flandes indiano zelfs in de titel werd opgevoerd.
Maar als men dit opvallende contextualiserende paneel bij een tentoonstelling over de gewelddaden van een veldheer die poogde stukken van de Spaanse Nederlanden terug te veroveren, niet vergeet, krijgt dan de expo en zelfs de slogan 'De Flandes a Los Andes' geen dubbele betekenis? Met name het in herinnering brengen van een eigenzinnig karakter biedt, zeker in het kader van Amerikanisering en globalisering, extra stof tot nadenken. Tot slot lijkt dan ook het contrast tussen deze frisse, met multimedia ondersteunde tentoonstelling en het opvallend minder goed onderhouden nationaal museum waar de geschiedenis van de koloniale periode wordt verteld, veelbetekenend.
Detailfoto's:
- Alexander Farnese (1545-1594), landvoogd van de Spaanse Nederlanden van 1578 tot 1592. Detail uit het schilderij Fiestas triunfales que Paris hizo a Alejandri Farnesio (18e eeuw, Santiago de Chile, MHN 3-00243) (Foto: Marc Jacobs).
- Detail uit het schilderij Expugnacion de Mastric (Maastricht), 18e eeuw, MHN 3-00249 (Foto: Marc Jacobs).
