Met de overvloed aan internationale conferenties, studiedagen en workshops kan het voor de museumprofessional soms moeilijk zijn om te kiezen. Als stafmedewerker musea probeer ik de grote ontwikkelingen in de museumwereld, de trends en de nieuwste museologische inzichten zo goed mogelijk te volgen. Vandaar dat ik op dit moment deelneem aan de jaarlijkse conferentie van de Britse Museums Association in Glasgow. De invloed van de Angelsaksische museum- en erfgoedstudies op de Nederlandstalige museumwereld is groot. Dit congres is dan ook een uitstekende manier om de vinger aan de pols te houden. Op het einde van de week trek ik dan weer naar Karlsruhe voor de jaarlijkse bijeenkomst van de Europese Museumvereniging, NEMO maar daarover leest u hier later meer.

Museums change lives

Dat is de titel van de campagne en een publicatie die de Museums Association (MA) in 2013 lanceerde. De MA publiceert met de regelmaat van de klok documenten waarin ze zeer duidelijk aangeeft voor welke uitdagingen de museumsector staat. Ze motiveert haar leden ook om rond bepaalde thema’s een concreet beleid uit te stippelen. Museums Change Lives laat weinig aan de verbeelding over. Het vraagt de expliciete aandacht voor de sociale impact die musea hebben (of kunnen hebben) op de levens van mensen:

1) musea dragen bij aan het welzijn en de gezondheid van mensen (health and well-being);
2) musea geven vorm aan een stad, een wijk of een regio en dragen bij tot de kwaliteit van plekken om er te leven en te werken;
3) musea geven mensen ideeën en zijn inspirerende leeromgevingen.

Drie jaar na het lanceren van deze campagne, bevroeg de Museums Association haar leden om de campagne te evalueren en eventueel bij te stellen. Op de museumconferentie in Glasgow overliep projectverantwoordelijke Paddy Gilmore de resultaten van deze bevraging en de plannen voor de toekomst.

Sociale impact als strategie

Opvallend is dat meer dan 75% van de respondenten de campagne kent en er mee aan de slag is gegaan. De thema’s werden bovendien ook in de strategische missies van veel musea meegenomen en dus niet ‘verstopt’ bij de publiekswerking, zoals in het verleden wel eens gebeurde. Dat blijkt ook uit de gesprekken die ik met verschillende museumdirecteuren in de wandelgangen van de conferentie had. De zorg voor de collecties is zeer belangrijk. Maar ze zijn nooit het einddoel op zichzelf: dat zijn de mensen die er mee waarde aan geven.

Het werk is nog lang niet klaar. De Museums Association werkt nu aan een toolkit om de musea te helpen om nog beter en concreter met alle ideeën aan de slag te gaan. En ze verzamelt good practices. Om het beleid te (blijven) overtuigen van het sociale belang van musea, is het cruciaal om ‘bewijs’ te verzamelen. Musea worden in Groot-Brittannië (ook) geconfronteerd met grote besparingen, die in extremis (maar niet uitzonderlijk) leiden tot de sluiting van musea. Met andere woorden: het overtuigen van beleidsmakers en politici van het belang van erfgoed voor een samenleving is een aanhoudende opdracht. Desondanks blijft de nadruk op sociale impact de komende jaren een speerpunt in de werking van de Museums Association. De bedoeling is om het thema en de campagne verder uit te diepen en om tegen 2018, tijdens de jaarlijkse conferentie die dan in Belfast plaatsvindt, een nieuwe campagne van Museums Change Lives te lanceren, die een internationale impact zou kunnen hebben.

What’s New Pussycat?

De mate waarin de aandacht voor de sociale impact van collecties en musea zich genesteld heeft in het DNA van deze Britse museumprofessionals is opmerkelijk. Dan wordt het pas echt duidelijk hoeveel werk we in Vlaanderen nog hebben op dit vlak. Hoewel, ook bij ons wordt dit steeds belangrijker. Het Huis van Alijn zet zich bijvoorbeeld heel actief in op dit vlak. Op de studiedag rond armoede die FARO op 7 december organiseert, komt deze case uitgebreid aan bod. Doorgaans komen de Vlaamse musea hier misschien toch minder expliciet mee naar buiten.

Het grote verschil tussen de situatie in Vlaanderen en Groot-Brittannië is dat sociale thema’s zoals (kinder-)armoede, welzijn, geluk, gezondheid, sociale inclusie, al jaren zeer expliciet op de agenda van de (culturele) overheden in Groot-Brittannië staan. Musea worden aangemoedigd om op deze beleidslijn in te tekenen. Met een goed dossier worden ze met een subsidie gehonoreerd. Kortom, als ‘sociale impact’ van erfgoed een speerpunt van een overheidsbeleid is, krijgen musea een hefboom in handen om deze opdracht waar te maken. Overheid en erfgoed: het zijn communicerende vaten.

En toch. Tijdens een conferentie als deze, preekt iedereen natuurlijk voor de eigen kerk. Ik heb hier nog niemand ontmoet die het belang van sociale impact ontkent of in vraag stelt. Hoewel de Museums Association dit liever anders zou zien, is er nog steeds die ‘andere kerk’ met museumprofessionals waar er de laatste decennia zeer weinig tot niets is veranderd. Het Victoria & Albert Museum bijvoorbeeld, wordt als een ‘zwakke leerling’ beschouwd. En ook in de andere grote instituten is het zeer moeilijk om een fundamentele verandering op gang te brengen. Het is immers makkelijker om terug te vallen op het oude en het gekende.

Leiderschap

Dan lijkt het toch weer neer te komen op leiderschap, op mensen die visie hebben en wel degelijk hun nek willen en durven uit te steken om voor verandering te zorgen. Dat doet me denken aan het gesprek dat ik vorig jaar had met Eilean Gurian Heumann, een gereputeerde Amerikaanse museologe. Als u geïnteresseerd bent om haar krachtige ideeën over leiderschap en morele verantwoordelijkheid te ontdekken, raad ik u aan het nieuwe boek Museum van het gevoel. Musea op de huid van de samenleving te kopen. FARO stelt deze publicatie overigens voor op de studiedag Musea en Emoties, op vrijdag 2 december in CINEMATEK in Brussel. Heel graag tot dan!