Musea helpen mensen zoeken naar 'thuis'

Hoe kunnen musea mensen met migratieroots en een vluchtverleden helpen in hun zoektocht naar een thuis? Hoe kunnen ze veilige locaties zijn? En hoe kunnen ze erfgoed gebruiken om belangrijke verhalen over thuis, heimwee en identiteit te delen?

Naar aanleiding van het project Heimwee van het Red Star Line Museum schreven museummedewerker Nadia Babazia en kinder- en jeugdpsychiater Winny Ang een artikel over thuisgevoel in musea. Het Red Star Line Museum vertelt verhalen over migratie, zowel van vroeger als nu. En het vertelt deze verhalen niet in een typisch museumgebouw, maar op een 'plaats van herinnering' of lieu de mémoire. Heimwee loopt als een rode draad doorheen migratie. Het is een gevoel dat iedereen kent. Of zoals Joke Hermsen het beschrijft: "Ons leven speelt zich af tussen heimwee naar het vertrouwde en verlangen naar het onbekende."

Thuisgevoel

Iedereen wil zich ergens thuis kunnen voelen, jong en oud, groot en klein, waar we ook vandaan komen. 'Thuis' is moeilijk in een paar woorden uit te leggen, maar het raakt aan een gevoel van belonging. We hechten veel waarde aan het gevoel ergens bij te horen. Het geeft ons een betekenisvolle plek in de wereld.

Onderzoek in scholen bevestigt dat 'je thuis voelen' belangrijk is, voor zowel je mentale als fysieke gezondheid. Het heeft aantoonbare effecten op het welzijn en de motivatie van jongeren. Ook voor nieuwkomers blijkt uit onderzoek dat het leggen van verbindingen en het hebben van een sociaal netwerk heel belangrijk is om stress voor en na migratie te verminderen.

Heimwee

Heimwee is verbonden aan een thuisgevoel, een plek die ons beschermt en ons bijeenhoudt. Heimwee kan verdrietig zijn, troost bieden of trots opwekken. Heimwee is sterk verbonden met onze zintuigen, zoals herinneringen aan geur, smaken, beelden of geluiden.

Om dit heimweegevoel beter te begrijpen, heeft het museum twee jaar lang samengewerkt met een diverse groep mensen. Samen hebben ze gezocht naar de betekenis ervan, hoe je erover kunt praten, hoe je ermee kunt omgaan en hoe het een plek kan krijgen in het proces van het zoeken naar een thuis. Resultaten waren de methodiek van heimweedozen, de expo Heimwee en een samentuin.

Belang van representatie en participatie

Het vertellen van verschillende verhalen geeft mensen het gevoel dat ze erbij horen. Participatie is een belangrijke manier om ervoor te zorgen dat diverse verhalen verteld worden.

Mensen in hun kracht zetten

Het geven van een recht om te bestaan aan mensen is levensbelangrijk. Als je naar een ander land migreert of op de vlucht bent, kom je vaak terecht in een intensief en vaak verwarrende overgangsperiode. Die stelt je identiteit en bestaan in vraag. Het is waardevol om ruimte te geven aan deze gevoelens, zeker omdat ze in het dagdagelijkse leven niet makkelijk gedeeld kunnen worden. Er is vaak een focus op een (betere) toekomst, met weinig of geen ruimte om terug te kijken naar wat achtergelaten is. Terwijl het ook waardevol en betekenisvol is om het goede (zoals talenten en rituelen) van het verleden te integreren in het nieuwe leven. De heimweesessies bieden deze ruimte, ruimte om stil te staan bij verleden en heden, waardoor je een brug naar de toekomst kan maken.

Musea als safe en brave spaces

De rol van musea en erfgoedinstellingen is de afgelopen jaren erg veranderd, de nadruk komt steeds meer te liggen op hun maatschappelijke relevantie. Deze verschuiving erkent dat cultureel erfgoed impact kan hebben op het welzijn van mensen en benadrukt dat deze instellingen actief betrokken moeten worden in de bredere samenleving.

Het gaat niet alleen om het bewaren van het verleden, maar ook om waarde en betekenis creëren in het heden. Een museum als een 'safer space' betekent dat het bewust werkt aan een omgeving waar bezoekers zich gerespecteerd en beschermd voelen. Het idee van 'the braver space' gaat dan over een bewuste keuze om ruimte te bieden aan dialoog en uitwisseling over soms moeilijke, gevoelige thema's. Hierdoor worden bezoekers aangemoedigd om open te blijven staan voor nieuwe perspectieven.