Leren in Milaan: achter de schermen van de Duomo
FARO is partner in het internationale CHARTER-project dat de competenties van de erfgoedsector voor de toekomst in kaart brengt. Eind mei mochten de projectmedewerkers drie dagen lang meekijken achter de schermen van de veneranda fabbrica del Duomo di Milano. Welke vaardigheden zijn er vandaag en morgen nodig om de Duomo toekomstbestendig te maken? Waar liggen de uitdagingen? En wat kunnen we leren van de Italiaanse aanpak?
In deze blog signaleert FARO-adviseur Jacqueline van Leeuwen vijf zaken die haar tijdens dat bezoek zijn opgevallen.
1. Plannen op eeuwenlange termijn
De bouwwerf van de Duomo ging open in 1387 en is nog steeds niet gesloten: de veneranda fabbrica maakt nog dagelijks nieuwe pinakels naar middeleeuws recept. Het archief is een levend archief waar de beheerders van de Duomo nog steeds eeuwenoude documenten raadplegen, nodig voor het dagelijks onderhoud van het gebouw. En ook het governancemodel heeft wortels die ver teruggaan in de tijd.
In gesprekken met medewerkers viel het me op dat die extreem lange termijnplanning hun aanpak op alle domeinen typeert. Een voorbeeld: bij de aanbesteding van een nieuw systeem om het klimaat te monitoren, gaat men ervan uit dat het vijfhonderd jaar moet meegaan. Of dat de gegevens die dit systeem oplevert over vijfhonderd jaar nog leesbaar moeten zijn. Bij alle beslissingen neemt het team de hele verre toekomst mee en probeert het zo duurzaam mogelijke keuzes te maken. Medewerkers hebben dus een specifieke set aan competenties nodig, die de brug kunnen slaan van een ver verleden naar een verre toekomst.
2. Een attitude van trots
Nog dagelijks bouwt men stukken bij aan de Duomo, of vervangt men oude beelden door nieuwere exemplaren. Het idee daarachter lijkt te zijn dat de waarde en de betekenis van het gebouw vooral zitten in het totaalontwerp, en dat zo’n gebouw dus zonder problemen kan 'vervellen' als het marmer niet meer in optimale staat is. Dat is in Milaan belangrijker dan het behouden van het originele middeleeuwse materiaal. Die resolute keuze om oude beelden gewoon op de 'standbeeldenbegraafplaats' te zetten vonden wij als bezoekers best wel vreemd, maar voor de medewerkers van de Duomo was het heel vanzelfsprekend. Het gaat toch om de eeuwigheid?
Ook in andere domeinen van de werking speelt dat ideaalbeeld mee. De medewerkers hebben duidelijk een grote passie voor hun werk en zijn er trots op dat ze een schakel zijn in een (eeuwen)lange keten die ooit, in een hele verre toekomst, de ideale kathedraal zal neerzetten. Of, zoals de directeur het formuleerde: “Wie bij ons wil komen werken moet zich verbonden voelen met de geschiedenis en het instituut”.
3. Participatie stimuleren
Participeren aan het eeuwige werk van de Duomo kan ook op andere manieren: door het te bezoeken, door activiteiten te organiseren of mee na te denken over de betekenis van dit gebouw. De Duomo zet daarom volop in op educatie en communicatie om zoveel mogelijk mensen warm te maken voor het gebouw en zijn geschiedenis. De voorbije decennia is er op het vlak van educatieve en communicatieve competenties veel vooruitgang geboekt.
4. Vaardigheden in huis overdragen
In Milaan romantiseert men het idee dat de ambachtelijke vaardigheden om de kathedraal te bouwen eeuwenlang ongewijzigd van meester op leerling zijn doorgegeven. In de praktijk zet men wel snijmachines in, maar de basis gaat natuurlijk wel terug op oude technieken. Bouwopleidingen vandaag de dag zijn echter gericht op het uitvoeren van werken die 50 of 100 jaar moeten meegaan. Pas afgestudeerden zijn dus niet meteen inzetbaar op de werf. Ook voor andere taken, zoals schoonmaak, is outsourcen niet aan de orde: het werk vraagt immers bijzonder specifieke competenties.
Daarom investeert de Duomo sterk in training on the job. Liever leidt men intern mensen op via een peter-en-metersysteem. Een formele opleiding is voor de veneranda fabbrica del Duomo slechts een vertrekpunt, daarna volgt de interne leergang van minstens drie jaar.
Het is voor velen een eer om te werken aan de kathedraal, maar tegelijk is het ook steeds moeilijker om mensen te vinden voor het zware en stoffige handwerk. De Duomo worstelt dus met de vraag of deze manier van werken en kennis overdragen nog vijfhonderd jaar meegaat. Hoe kunnen ze ambachtslieden blijven vinden en motiveren om heel specifieke vaardigheden te leren die ze nergens anders kunnen inzetten? Oftewel: hoe kunnen ze buiten de markt blijven staan?
5. Spitstechnologie en datamanagement gezocht!
De impact van de klimaatverandering is ook voelbaar in de Duomo. Dat heeft vooral te maken met het grondwaterpeil dat de stabiliteit van het gebouw in gevaar zou kunnen brengen. De polytechnische school van Milaan installeerde meetapparatuur en houdt de schommelingen nauwlettend in de gaten. Zo kan er op tijd worden ingegrepen als het nodig is. Ook voor het meten van het binnenklimaat werkt men met de meest recente apparatuur. Maar dat brengt ook zorgen mee, want wie kan al die data analyseren? En hoe kan de Duomo competenties op dat vlak aantrekken op een sterk competitieve markt?
Kortom: de lessen uit de Duomo
Foto's: Duomo, Milaan. Benjamin Voros, Alexandr Hovhannisyan en Fernando Meloni via Unsplash
