Op vrijdag 21 mei organiseerden FARO, het Departement voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media en het Agentschap voor Kunsten en Erfgoed, de masterclass en het colloquium 'Musea in een digitale cultuur. Naar een duurzaam beheer van digitaal erfgoed in musea'. Met deze dag wilden we samen met de Vlaamse museumsector nadenken over de vraag wat de toenemende digitalisering betekent voor de manier waarop we denken en omgaan met het cultureel erfgoed van gisteren, vandaag en morgen.

In de masterclass tijdens de ochtend legde professor dr. Ross Parry (Leicester University, School of Museum Studies) ten eerste uit dat er de laatste 50 jaar een wending heeft plaatsgevonden in het denken over digitale cultuur. Terwijl er in de jaren zestig over museum computing als een praktische discipline werd gesproken, evolueerde dit in de decennia nadien naar een sociaal-wetenschappelijke discipline met een theoretische basis en vertakkingen op educatief, marketing- en curatorieel vlak. Ten tweede benadrukte hij dat museum computing in het begin een zaak was van experimenterende, individuele instellingen en dat er intussen een ontwikkeling heeft plaatsgevonden naar internationale samenwerkingsverbanden. En ten derde zijn er de fundamentele technologische veranderingen, die de laatste jaren de samenleving zijn gaan bepalen. De kern is de evolutie van alleenstaande, statische technologieën naar technologieën, die worden bepaald door connectiviteit, mobiliteit (dynamiek) en personalisatie. Met dit laatste bedoelen we dat computers steeds meer worden geprogrammeerd om te achterhalen hoe de mens zich online gedraagt en dat de webomgeving zich vervolgens aan hem aanpast (denk maar aan al de online gepersonaliseerde profielen).

Na deze uiterst boeiende introductie ging professor Parry de discussie aan met de zaal en probeerde hij te achterhalen in welke mate de aanwezige vertegenwoordigers van de Vlaamse musea zich konden vinden in zijn analyse. Verschillende aspecten kwamen telkens opnieuw naar boven:

• Het is erg moeilijk voor de musea om de taal van de digitale cultuur te verstaan. Er is nood aan competentie-ontwikkeling en aan lessen om deze taal te leren, te begrijpen en te spreken.
• Digitalisering van het cultureel erfgoed is geen prioriteit: het is een activiteit achter de schermen met een geringe zichtbaarheid.  
• Dit zorgt ervoor dat de overheden (die doorgaans nog steeds verantwoordelijk zijn voor de – financiering van – musea) er slechts beperkte budgetten voor vrijmaken. 
• ICT heeft doorgaans een ‘projectstatus’ en krijgt moeilijk een plaats in de structurele werking van de musea.
• Er is in de organisaties weinig draagvlak voor de integratie van ICT-activiteiten: hier is een belangrijke rol weggelegd voor de beslissingsmakers in de musea zelf.
• Het gevolg hiervan is dat het ICT-werk wordt onderschat en dat er weinig (tot geen) personeel voor beschikbaar is.

Een belangrijke les, die de verschillende opmerkingen grotendeels samenvat, is dat ICT in de Vlaamse musea en op beleidsniveau nog steeds teveel als een ‘praktische’ taak gezien wordt terwijl digitaal erfgoed vandaag de dag in grote mate een maatschappelijke verandering is. Een (maatschappelijke) discussie over digitalisering, standaarden (wat betékenen deze begrippen uiteindelijk?) enzovoort kan ertoe bijdragen de noodzakelijke mentaliteitswijziging op gang te brengen. Bovendien gaat deze discussie en reflectie nog verder: het is evengoed een denkoefening over wat een museum vandaag en morgen kan en moet betekenen.

In de namiddag volgde het colloquium waarvan u de presentaties hieronder kan bekijken. Professor Parry zorgde voor de keynote. Zijn uiteenzetting werd gevolgd door een sessie waarin de volgende vraag centraal stond: welke impact heeft de digitalisering op de structuur van een cultureel-erfgoedorganisatie in termen van business modellering en financiering? Een sessie over het succesvol ontsluiten van het gedigitaliseerd cultureel erfgoed voor verschillende doeleinden en doelgroepen volgde. Kabinetschef van minister Schauvliege Jan Vermassen sloot de dag af. U kan de presentaties alsook de speech van Jan Vermassen en de introductie van mezelf hieronder bekijken en downloaden.

Tijdens een seminarie op 18 november 2009 werd ten huize FARO ingegaan op digitale leerprocessen. Meer specifiek werden, aan de hand van een aantal uiteenzettingen, de mogelijkheden verkend die het internet en ICT bieden bij processen van vorming en kennisdeling.

In de erfgoedsector wordt immers op verschillende manier geleerd: op een informele manier van collega’s tijdens bijvoorbeeld een werkbespreking, of via formele opleidingen of studiedagen. Niet iedereen leert bovendien op een zelfde manier: sommigen leren vooral door te doén, anderen bestuderen dan weer liefst een theoretische tekst, al dan niet samen met anderen. Hoe dan ook, al deze leerprocessen kunnen ook op een digitale manier verlopen: ICT en internet maken het mogelijk om face-to-face en online leren te combineren in een vorm van gecombineerd leren, ook wel ‘blended learning’ genoemd.

• Introductie op ‘digitaal leren’, door dr. Jacqueline Van Leeuwen (FARO)
• E-learning: choosing an online approach to records management training, toelichting door Sarah Demb (Museum of London)
• Communities of practice, door Bram Wiercx (FARO) 
• Leren@VDAB, door Gerd Goetschalckx (VDAB) 

Nuttige bronnen:
[handboek] DePryck K., Miranda R., e.a., Van start gaan met open en afstandsonderwijs, Antwerpen-Apeldoorn, Garant, 2005.
[website] TACCLE, Teachers’ Aids on Creating Content for Learning Environments
[website] 23 Dingen.be: Ontdek, speel en leer over Web 2.0
[software voor kennisdeling] Personal Brain

Of het nu gaat om objecten, gebouwen, archieven of taalvariaties doet er niet zoveel toe, zolang er een koppeling kan gemaakt worden met ‘een plaats’, kunnen deze items met een toepassing als Google Maps eenvoudig worden getoond op een website. Het gebruik van geo-informatie kent bijgevolg een stijgend succes in de erfgoedsector. Er valt echter voor de erfgoedsector op het vlak van geodata meer te rapen dan Google Maps. Om u een idee te geven wat er zoal mogelijk is met roerend, onroerend en immaterieel erfgoed én historisch onderzoek organiseerden FARO, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed en het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed (VIOE) op vrijdag 4 december een studienamiddag.

Programma

Dagvoorzitters: Bart De Nil (FARO) en Inge Roosens (VIOE)

13.30 uur:  Helemaal van de kaart | Jeroen van der Vliet (Digitaal Erfgoed Nederland)

Toenemende datastromen vragen om allerlei vormen van visualisatie zoals grafieken, diagrammen en kaarten. Wie vindt tegenwoordig nog de weg zonder de hulp van een routeplanner op zak? De moderne mens kan en wil niet meer zonder zijn kaarten. Het liefst zijn deze op maat gemaakt naar zijn eigen wensen en interesses én zijn ze vooral overal en altijd digitaal en online beschikbaar. Wat betekent deze cartografische revolutie eigenlijk voor de erfgoedsector, want erfgoedinstellingen hebben niet alleen veel oude kaarten en atlassen in huis, het grootste deel van de beheerde objecten heeft een geo-component, een binding met een specifieke plek op aarde. Hoe zet je die erfgoedcollectie op de kaart, wat is er zoal mogelijk en wie doet wat in erfgoedland dat navolging verdient?

14.15 uur: Dialectwoorden op kaart | Veronique De Tier en Roxane Vandenberghe (UG, vakgroep Nederlandse Taalkunde)

De zuidelijk-Nederlandse dialectwoordenschat, door de jaren heen verzameld binnen de drie grote regionale woordenboekenprojecten aan de universiteiten van Nijmegen, Gent en Leuven voor het Vlaams, Brabants en Limburgs, kan met het huidige carteringsprogramma van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten snel en efficiënt op kaart gezet worden. Zo kan de geografische verspreiding van de dialectwoordenschat aanschouwelijk gemaakt worden. In deze demonstratie wordt uitgelegd hoe dergelijke dialectkaarten tot stand komen.

14.35 uur: Pauze

14.50 uur: Inkt op het scherm | Koen Van Daele (VIOE)

In mei 2009 kwam het VIOE in het nieuws met de lancering van de online 'Inventaris Bouwkundig Erfgoed', voorlopig sluitstuk van het grootschalige inventarisproject 'Bouwen door de Eeuwen heen in Vlaanderen'. De inventaris bevat op dit moment ruim 70.000 relicten bouwkundig erfgoed (gebouwen, infrastructuur, klein erfgoed, monumentale beeldhouwwerken,...) en 15.000 gehelen (straten, gehuchten, stadswijken,...). In deze bijdrage licht Koen Van Daele toe welk traject werd gevolgd bij de omzetting van de verouderde adresgegevens naar een punt of polygoon op een kaartje en hoe duizenden bladzijden tekst via handige zoektermen doorzoekbaar werden gemaakt.

15.35 uur: De ontwikkeling van perceelsgebonden GIS voor de prekadastrale periode: een haalbare kaart | Tim Bisschops (UA, departement Geschiedenis)

Om historische gegevens voor laatmiddeleeuws Antwerpen geografisch te refereren, werd binnen de UA een aangepast GIS ontwikkeld. Voor de periode vóór de 19de eeuw zijn immers nog geen accuraat kaartmateriaal en duidelijk lokaliseerbare historische gegevens voorhanden. Deze bijdrage toont aan dat het ook voor het Ancien Régime mogelijk is functionele GIS samen te stellen, historische gegevens te georefereren tot op perceelsniveau en ook heel wat erfgoeddata te integreren.

In de beheersovereenkomsten met de landelijke expertisecentra voor cultureel erfgoed, de landelijke cultureel-erfgoedorganisaties voor volkscultuur, Archiefbank Vlaanderen vzw en de Vlaamse Erfgoedbibliotheek vzw en in de cultureel-erfgoedconvenants met de lokale besturen staat ingeschreven dat de betrokken organisaties de noden en behoeften in kaart moeten brengen van het cultureel-erfgoedveld, de cultureel-erfgoedsector of -gemeenschap waarvoor de organisaties een werkingssubsidie krijgen toegekend. Dit dient te gebeuren in onderlinge samenwerking en tegen eind 2010.

In de cultureel-erfgoedconvenants gesloten met de provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie werd de ontwikkeling van een regionaal depotbeleid op basis van de noden en behoeften van de cultureel-erfgoedorganisaties en publiektoegankelijke cultureel-erfgoedcollecties opgenomen. Ook hier wordt gevraagd om dit te doen in overleg met de lokale besturen en cultureel-erfgoedspelers. Op dinsdag 15 december vond hierover bij FARO een infomoment plaats, georganiseerd door het Agentschap Kunsten en Erfgoed en FARO.

De informatievoormiddag had een drievoudig doel. In de eerste plaats wilden het agentschap en FARO een toelichting geven. Waarom staan deze doelstellingen
ingeschreven in uw beheersovereenkomst /cultureel-erfgoedconvenant? Hoe verhouden zij zich tot het PRISMA-project van FARO? En wat wordt precies bedoeld met “het in kaart brengen van”? Ten tweede werd op de infovoormiddag een begeleidingstraject voorgesteld en aangegeven hoe men daarbij op elkaar kan afstemmen. Ten slotte was deze voormiddag opgevat als een gelegenheid om alle betrokkenen samen te brengen en elkaar (beter) te leren kennen.

De presentaties van deze informatievoormiddag kan u online raadplegen:

• Invulling van de opdracht omtrent omgevingsanalyse. Wat kan men van FARO verwachten? | Anita Caals
• Ideale wereld (later), Prisma (nu) en steunpuntwerking (ook nu, en later) | Marc Jacobs
• Naar een cijferboek cultureel erfgoed | Jeroen Walterus
• Overzicht werkingssubsidies | Agentschap Kunsten en Erfgoed
• Doelstelling 'In kaart brengen' | Agentschap Kunsten en Erfgoed

Meer dan 40 deelnemers lieten zich op de studiedag (12 november 2009) inspireren om hun museum kindvriendelijker te maken door een link te leggen met eten en eetcultuur. Dat kan op de eerste plaats een inhoudelijke link zijn naar de collectie. Daarnaast blijkt elk museum erbij gebaat om aandacht te besteden aan een basisvoorziening om te eten, drinken of picknicken.

Belangrijkste conclusies van de studiedag

Op het menu

EETiKET, het project over eetcultuur voor kinderen, geeft vanaf november 2009 een label aan 22 musea in Vlaanderen en Brussel. Deze musea doen speciale inspanningen rond eten en tafelen. Sophie Serraris, coördinatrice van EETiKET, opende de studiedag met een smakelijke inleiding.

Dea Birkett uit Londen is directrice van Kids in Museums en schrijft regelmatig voor The Guardian over haar ervaringen in museumrestaurants in heel Europa. Dea Birkett meent dat een museumrestaurant een wezenlijke rol speelt in de kindvriendelijkheid van een museum. Klik door naar de volgende inspirerende teksten:

• Interview met Dea Birkett over museumrestaurants en Kids in Museums.
• Powerpoint presentatie van Dea Birkett 
• Website Kids in museums, een organisatie in Groot-Brittannië die een manifest opstelde voor kindvriendelijke musea.

Frans van der Avert is marketingverantwoordelijke van het nieuwe en succesvolle museum Hermitage Amsterdam. Binnen de museummarketing spelen het museumrestaurant en de speciaal ingerichte kinderkantine een belangrijke rol:

• Samenvatting presentatie van Frans van der Avert
• Powerpoint presentatie van Frans van der Avert

Hoe werkt de samenwerking met een museumrestaurant in de praktijk? Peggy Saey, verantwoordelijk voor de publiekswerking in het M KHA, laat in een discussie medewerkers van diverse Vlaamse musea aan het woord. Zij geven hun tips en ervaringen prijs. Wat vooral (niet) te doen?