Brainstorm asbest: een synthese
Op 4 april 2019 organiseerden ETWIE, Industriemuseum en FARO een brainstormmoment over asbest. Aanleiding was het asbestafbouwbeleid en de sensibiliseringscampagne van de OVAM. En de vraag: 'Wat met het cultureel erfgoed?'.
Asbest
Asbestverwerking en -gebruik piekten in de jaren 1970. Op dat moment waren er in België heel wat asbestproducerende bedrijven actief. Asbest gold in die periode als een wondermiddel dat breed werd toegepast in - onder meer - de bouwsector. Het stond bekend als een kwaliteitsproduct en werd verwerkt in tal van objecten. Vandaag behoren die objecten inmiddels tot het cultureel erfgoed en wordt de cultureel-erfgoedsector steeds opnieuw geconfronteerd met nieuwe asbesttoepassingen uit het verleden.
In 2014 startte de OVAM met een asbestafbouwbeleid. Door sensibilisering en het terugdringen van blootstellingsrisico's moet Vlaanderen tegen 2040 asbestveilig zijn. Die risico’s zijn het gevolg van de verwering en veroudering van bindmiddelen waarmee de asbestvezels in gebonden vorm voorkomen, bv. in onderdelen van gebouwen of in objecten die deels of volledig uit asbest zijn opgebouwd. Asbest in niet-gebonden toestand genereert vezelverspreiding die zeer gevaarlijk is, want de kleine vezeltjes nestelen zich in de longblaasjes en kunnen zo leiden tot tumoren en kanker. De verspreiding van asbestvezels komt voor in het hele leefmilieu.
En het cultureel erfgoed?
Opvallende afwezige in het asbestafbouwbeleid is het cultureel erfgoed. Tijd om in actie te schieten, zo vonden ETWIE, Industriemuseum en FARO. Uit gesprekken met OVAM bleek al snel dat het asbestprobleem in de erfgoedsector voor hen volledig nieuw was. Ondertussen ziet ook de overheid in dat er een vertaalslag moet gemaakt worden naar de erfgoedsector.
De brainstorm
Deze bijeenkomt vormde de start van een langlopend traject over asbest in cultureel erfgoed en ging uit van een tweeledig opzet. Hoe kan de cultureel-erfgoedsector enerzijds beleidsaanbevelingen geven en, anderzijds, welke inhoudelijke ondersteuning is daarvoor nodig?
Sommige deelnemers hadden reeds ervaringen met asbest in de collectie en wilden hun ervaringen graag delen en vergelijken met collega’s. Anderen hadden een vermoeden van asbest in de collectie en zochten informatie over hoe ze asbest kunnen opsporen en er vervolgens op een veilige manier mee kunnen omgaan.
De belangrijkste punten uit deze discussie lijsten we hier voor u op:
Synthese conservatie-restauratie
Synthese verzamelbeleid
- Er is nood aan een eenvoudige handleiding/checklist om de potentiële aanwezigheid van asbest in een object te detecteren. Een dergelijk hulpmiddel is nuttig voor nieuwe aanwinsten maar ook bij depotwerking en inventarisatieoefeningen.
- Er is nood aan een databank met voorbeelden van asbesthoudende objecten in museale collecties. Dit heeft een dubbel voordeel: enerzijds helpt het andere musea bij het identificeren van asbesthoudende objecten waarbij de aanwezigheid van asbest voordien hoogst onwaarschijnlijk leek. Anderzijds is zo'n databank een zeer leerrijke tool voor OVAM en asbestexperten om verdere inspanningen, bewustmaking en gerichte maatregelen/tools/ondersteuning voor de cultureel-erfgoedsector op af te stemmen;
- Er is nood aan sensibilisering van medewerkers in de cultureel-erfgoedsector. Een specifieke opleiding voor wie in contact kan komen met asbesthoudende objecten zou aangewezen zijn. Deze opleiding spitst zich liefst toe op herkenning, veiligheid, bescherming en bewaring.
- Asbesthoudende objecten weren uit het verzamelbeleid is een stap te ver. Wel is er nood aan een visie over wat kan en wat niet kan, en over welke criteria in het voor- of nadeel van een opname, sanering of afstoting gewogen moeten worden.
- Er is nood aan kennis over de gevaren voor museumpersoneel. Bv. betreden van asbesthoudende gebouwen bij verwerving van objecten, of het zonder het te weten manipuleren van objecten die asbest bevatten bij inventarisatie of depotwerking.
Synthese tentoonstellen
- Er is nood aan een checklist/flowchart voor het bepalen van risico’s. Welke veiligheidsmaatregelen zijn nodig? Een organisatie is immers verantwoordelijk voor de veiligheid van medewerkers en publiek.
- Richtlijnen correct communiceren, intern zowel als extern, naar het publiek.
- Hoe kan de erfgoedsector mee sensibiliseren?
We danken alle deelnemers, moderatoren en verslaggevers voor het resultaat, de nieuwe inzichten en uitdagingen waarmee we aan de slag gaan.
Foto's:
- Brainstorm asbest © FARO
- Asbestverwijdering in afgesloten ruimte © Remmen bvba
