Hoe wordt uw organisatie meer cultureel divers? FARO in Duitsland, deel I
Hoe zorgt u ervoor dat uw organisatie de culturele diversiteit in de samenleving (meer) weerspiegelt? FARO-collega Elien trok naar Duitsland en sprak daar met verschillende organisaties, die precies rond deze vraag werken.
Maandag 12 september: afspraak in de kantoren van de Kulturstiftung des Bundes, Halle an der Saale
De Kulturstiftung des Bundes is opgericht in 2002 door de federale regering van Duitsland en hangt af van de staatssecretaris voor Cultuur en Media. De belangrijkste taak van deze stichting is het promoten van innovatieve programma's en projecten in een internationale context. Het budget? 35 miljoen euro.
Enerzijds doet de stichting aan algemene projectfinanciering: kunstenaars kunnen twee keer per jaar financiering aanvragen voor projecten uit alle artistieke disciplines, voor beeldende en podiumkunsten, literatuur, muziek, dans, film, fotografie, architectuur of nieuwe media. Enkel grote, innovatieve projecten in een internationale context komen hiervoor in aanmerking. Naast deze projectsubsidies kent de stichting ook meerjarensubsidies toe aan de zogenaamde ‘culturele bakens’, culturele instellingen en festivals met internationale faam, zoals Documenta in Kassel en het Donaueschingen Music Festival.
Anderzijds stelt de stichting eigen prioriteiten en vertaalt die naar programma’s waarop culturele organisaties kunnen intekenen. En wat zien we? Ook in Duitsland staan duurzaamheid, digitalisering en diversiteit hoog op de agenda.
- Via het programma Carbon Footprinting in Cultural Institutions kunnen organisaties subsidies aanvragen om hun eigen CO2-voetafdruk te berekenen én te reduceren. Zero streeft een soortgelijk doel na door creatieve kunstenaars aan te moedigen manieren te ontwikkelen om kunstprojecten op een klimaatneutrale manier te produceren.
- Met het fonds Digitale Culture heeft de stichting een programma gelanceerd met als doel het ontwikkelen en uitvoeren van toekomstgerichte digitale projecten in culturele instellingen.
- Ook rond diversiteit lanceerde de stichting verschillende programma’s, waaronder het 360° – Fund for New City Cultures. Dit programma stimuleert culturele, stedelijke organisaties om de culturele diversiteit in de samenleving beter te reflecteren op het vlak van personeel, programma en publiek.
Tijdens deze roadtrip maak ik kennis met vier organisaties die in het kader van dit programma subsidies ontvangen, namelijk het Stadtmuseum Berlin, de openbare bibliotheek in Pankow (Berlijn), het Düsseldorfer Schauspielhaus en het Rautenstrauch-Joest-Museum – Kulturen der Welt in Keulen.
Maar beginnen doe ik dus in Halle, in het hoofdkwartier van de Kulturstiftung, om een beter zicht te krijgen op wat het programma precies inhoudt. Anna Zosik, de programmadirecteur van 360°, en Clara-Michaela Dvořák, programmamedewerker, staan me met plezier te woord.
Wat was de aanleiding voor dit programma?
Duitsland is onderverdeeld in zestien deelstaten, de zogenaamde Länder of Bundesländer, die elk een eigen cultuurbeleid voeren. Anders dan in België, voert ook de federale staat, de Bund, een overkoepelend cultuurbeleid. Wanneer Duitsland in de jaren 2015 en 2016 een hoog aantal mensen met een vluchtachtergrond verwelkomt, is er vanuit de culturele sector interesse om programma’s voor hen te ontwikkelen. Er is ook extra geld beschikbaar.
360° Fonds für Kulturen der neuen Stadtgesellschaft
In 2018 en 2019 werd respectievelijk de eerste en tweede oproep van het 360° programma gelanceerd. Het doel? Diversiteit in culturele organisaties bevorderen op het gebied van personeel, programma en publiek. Daartoe dienen geïnteresseerde culturele organisaties een dossier (een proposal) in waarin ze hun plan van aanpak beschrijven: hoe willen ze hun organisatie meer cultureel divers maken wat betreft personeel, programma en publiek?
In de tweede stap worden de directeurs van de instellingen uitgenodigd om toelichting te geven. Of zoals Anna het zei: "Om hun engagement (aan) te voelen". De criteria op een rij:
- De culturele organisatie moet in een stad gevestigd zijn.
- De culturele organisatie moet al enige kennis hebben van het discours rond migratie en diversiteit. Er moet dus al enig inzicht zijn in de materie.
- Hoe zelfkritisch is de organisatie? Erkennen ze dat er iets veranderd moet worden?
- Het voorstel moet ingaan op de drie P’s (personeel, programma en publiek).
- Het plan van aanpak moet oog hebben voor ‘post migrant issues’ en mag dus niet toegespitst zijn op vluchtelingen.
Eens goedgekeurd, financiert de stichting voor vier jaar de aanstelling van een zogenaamde diversity agent. De stichting brengt hiervoor 100.000 euro in (voor de vier jaar samen), de culturele organisatie moet zelf 50.000 euro op tafel leggen. De stichting is niet betrokken bij de selectieprocedure, maar moet wel haar finale goedkeuring geven. Slechts bij een enkele organisatie schatte ze in dat de kennis en de competenties van de kandidaat-diversity agent ontoereikend waren om de job naar behoren in te vullen.
In totaal ontvangen 39 culturele organisaties een subsidie in het kader van dit programma:
- 16 musea,
- 13 theaters,
- 8 bibliotheken,
- 1 staatsorkest,
- 1 muziekacademie.
Ook stelt de stichting aanvullende projectmiddelen ter beschikking voor ondersteunende activiteiten. Eenmaal per jaar organiseren Anna en Clara een zogenaamde Academy, waarop de directeurs en de diversity agents van de gefinancierde organisaties aanwezig moeten zijn. Opzet is om ervaringen uit te wisselen en om te leren van elkaar.
Naast de Academy, voorziet de Kulturstiftung ook een bijscholingsprogramma. Dat richt zich tot alle personen in de 360°-instellingen en vooral tot de diversity agents. Het idee hierachter? De omslag naar een meer cultureel diverse organisatie vergt heel wat competenties, waarover nog niet iedereen -logisch- beschikt. Onderwerpen als interne communicatie, conflictbeheersing, personeelsbeheer passeerden al de revue.
Toch enkele puntjes van kritiek
Gevraagd naar kritiek op het programma, komen de volgende punten naar voren:
- Waarom ligt de focus van het programma op culturele diversiteit door migratie en is het niet intersectioneel opgevat?
Omdat het onderzoek uitwees dat er echt nood was aan een programma voor Duitsers met een migratieachtergrond. Organisaties mogen een intersectionele benadering aan de dag leggen, maar de stichting vraagt wel dat culturele diversiteit de focus blijft. - Waarom is het enkel voor stedelijke instellingen en vallen rurale gebieden uit de boot?
Omdat het vooral de steden zijn die beïnvloed zijn door migratie. - Waarom wordt er gewerkt met maar één diversity agent?
Het is een misvatting dat die verantwoordelijk is voor het diverser maken van het personeel, het programma en het publiek. De agent moet begrepen worden als een facilitator, als iemand die het proces begeleidt. Want natuurlijk heb je de steun en medewerking nodig van het gehele team, en zeker van de directie.
Impact
Hoe evalueert de stichting dit programma? Hamvraag is natuurlijk of het programma werkt: zijn de organisaties aantoonbaar meer cultureel divers wat hun personeel, programma en publiek betreft? Wat is de impact? Hiertoe monitort de stichting het proces; ze nam hiervoor het bureau Syspons onder de arm. Elk jaar wordt een online survey met 80 vragen afgenomen. In de beginjaren werd die enkel ingevuld door de diversity agents, nu worden ook de directeurs bevraagd. Dat geeft een meer genuanceerd beeld van hoe het proces zich ontvouwt. Deze survey wordt aangevuld met bezoeken ter plaatse en telefoongesprekken.
Het programma loopt af in 2023, voorlopig is er dus geen antwoord op bovenstaande vraag. Als tussentijdse output is er wel
- het rapport Diversity for the Future. Recommendations for establishing long-term diversity-building measures in cultural institutions funded by the 360° – Fund for New City Cultures;
- KulturDivers, hun (Duitstalige) podcast rond cultuur en diversiteit;
- De livestream op YouTube van de Academy 2021, met als veelzeggende titel Ungeduld.
Momenteel schrijven Anna en Clara, samen met de gesubsidieerde organisaties, aan een hand-out voor organisaties én beleidsmakers die met dit vraagstuk aan de slag willen gaan. Idealiter vervelt dit project immers tot structureel beleid.
In de dagen die volgden, bezocht ik achtereenvolgens het Stadtmuseum Berlin, de openbare bibliotheek in Pankow (Berlijn), het Düsseldorfer Schauspielhaus en het het Rautenstrauch-Joest-Museum – Kulturen der Welt in Keulen. Wat ik van hen leerde, leest u binnenkort op de blog!
Het werk- en leerbezoek aan Duitsland werd gefinancierd met middelen van Erasmus+, het programma van de Europese Commissie. Om de cultureel-erfgoedsector goed te kunnen ondersteunen zijn we immers altijd op zoek naar voorbeelden en methodieken m.b.t. diversiteit, educatie en specifieke cultureel-erfgoedpraktijken. Om dat denkproces te versterken, laten we ons graag inspireren door goede voorbeelden en boeiende gesprekspartners in het buitenland.
Afbeeldingen: illustraties 360° Fonds für Kulturen der neuen Stadtgesellschaft, © Andree Volkmann
