Naar een Vlaamse rampenstrategie voor erfgoed: hoever staat het onderzoek?
Op 1 juni 2023 schoot het onderzoeksproject Beleidsvoorbereidend onderzoek met het oog op het uitwerken van een rampenstrategie voor erfgoed in Vlaanderen en het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad vol goede moed uit de startblokken. Waar staat het onderzoek vandaag?
Even opfrissen
In de zomer van 2021 werd België, en dan vooral Wallonië, zwaar getroffen door uitzonderlijke overstromingen. Die leerden ons dat we als regio en als land niet klaar zijn om adequaat te reageren op grootschalige rampen die de draagkracht van de individuele erfgoedbeheerder overstijgen.
Dat Vlaanderen onvoldoende voorbereid is op een mogelijke ramp, bleek ook tijdens de Unesco Trefdag op 3 mei 2022. Mocht er zich in Vlaanderen een gelijkaardige ‘regenbom’ of andere ramp voordoen kan momenteel niet gegarandeerd worden dat er op een gecoördineerde, daadkrachtige en efficiënte manier actie kan ondernomen worden om erfgoedwerkers en -gemeenschappen bij te staan en het erfgoed te beschermen.
Daarom besliste het Departement Cultuur, Jeugd en Media in 2023 financiering te voorzien voor een onderzoek. De belangrijkste onderzoeksvragen:
- Wat zijn de uitdagingen en knelpunten om ervoor te zorgen dat er op een gecoördineerde, daadkrachtige en efficiënte manier actie kan ondernomen worden bij een grootschalige ramp die het eigen instellingsniveau overstijgt?
- Welke stappen moeten doorlopen worden door welke instantie wanneer een grootschalige ramp zich voordoet?
- Welke preventie- en paraatheidsmaatregelen zijn nodig (op een overkoepelend niveau)?
Dit onderzoeksproject is een samenwerking tussen het Departement Cultuur, Jeugd en Media, het agentschap Onroerend Erfgoed, het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), het Belgische Blauwe Schildcomité vzw (BSB), en FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw. Het KIK is projectcoördinator.
Waar staat het onderzoek nu?
1/ Tussentijdse beleidsaanbevelingen
Op dit moment is het eerste werkpakket ‘Status quaestionis’ afgerond. Het resulteerde in een (voorlopig nog niet publiek) rapport dat in eerste instantie een definiëring en afbakening omvat van rampen, rekening houdend met reële risico’s voor erfgoed in Vlaanderen en het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad. Met erfgoed wordt in dit onderzoek zowel roerend als onroerend, materieel als immaterieel erfgoed bedoeld.
Voorts worden in dit rapport de volgende zaken toegelicht en geanalyseerd:
- de geldende wettelijke kaders voor crisisbeheer in België en de bescherming van erfgoed in Vlaanderen;
- de bestaande procedures en tools voor risicobeheer in zowel de erfgoedsector als de sector van het crisisbeheer;
- de betrokken actoren (zowel binnen als buiten de erfgoedsector) en hun rol in de verschillende onderdelen van de risicocyclus;
- bestaande vormen van samenwerking en afstemming inzake risicobeheer zowel binnen de erfgoedsector (bv. bovenlokale calamiteitennetwerken) als met nooddiensten;
- Europese voorbeeldlanden en hun aanpak (top-down versus bottom-up).
Dit werkpakket leidde tot tussentijdse beleidsaanbevelingen voor de Vlaamse overheid. Die hebben tot doel erfgoed − met het oog op huidige en toekomstige risico’s − zo veerkrachtig mogelijk te maken zowel voor, tijdens als na een ramp.
2/ Case studies
Het tweede werkpakket beoogt een analyse van de uitdagingen voor risicobeheer op basis van twee bestaande cases: de overstromingen in Wallonië in 2021 en de dakbrand aan de Universiteit Antwerpen in 2022. Dit werkpakket bevindt zich in een finale fase en wordt eind dit jaar opgeleverd.
3/ Simulaties
Ook de voorbereidingen voor het derde werkpakket zijn volop aan de gang. Dit werkpakket zet in op een simulatie van scenario’s en evalueert daarbij bestaande kaders, procedures en instrumenten voor risicobeheer. De focus ligt op een fictieve storm in het Middelheimmuseum in Antwerpen en mogelijke sociale onrusten in Brussel.
4/ Feedback
Alle analyses en bevindingen worden voorgelegd aan een kerngroep van experts uit de erfgoedsector met ervaring in risicobeheer en uit de sector van het crisisbeheer. Op basis van hun feedback wordt in mei 2025 een eindrapport met beleidsaanbevelingen overhandigd aan het Departement Cultuur, Jeugd en Media.
Wat betekent dit voor u?
Dit onderzoeksproject legt de uitdagingen rond risicobeheer bloot. De onderzoeksbevindingen moeten beleidsmakers en erfgoedwerkers helpen bij het ontwikkelen van acties wanneer er zich opnieuw een grote ramp zou voordoen waarbij erfgoed wordt bedreigd. Dit is een prioriteit voor de nieuwe Vlaamse Regering zoals ook te lezen valt in het Vlaamse regeerakkoord 2024-2029. Wordt vervolgd!
Meer lezen?
Joke Beyl, Zijn we klaar om ons erfgoed los te laten? Interview met Thijs Weststeijn, april 2024.
Foto's: Art Rescue © Steve Michiels, pieceunique.info / Schade door overstromingen in Pepinster, juli 2021 © European Union, 2024, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons / Het schilderij Fra Københavns Børs wordt gered uit de Børsen-brand, Kopenhagen, 2024. Mads Bisgaard, CC BY 4.0 via Wikimedia Commons
