Immaterieel erfgoed bestaat bij gratie van de gemeenschappen, groepen en individuen die het erfgoed beoefenen. Zij moeten betrokken worden bij elke actie rond hun erfgoed. Tot zover de open deur.

Hoe vertaalt u die vuistregels wanneer het gaat om het beschrijven van immaterieel-erfgoedpraktijken? Ook daarop kent u het antwoord: u betrekt de gemeenschap in kwestie. Maar wie dan? Is één persoon voldoende, of bij voorkeur toch wel meerdere mensen? Wat met verschillende visies op eenzelfde praktijk? Wanneer is aan dat 'betrokken worden' voldaan? Wanneer is er sprake van voldoende participatie? Daarover bestaan er immers geen richtlijnen, dat is iedere keer opnieuw uit te zoeken. Wat met wijzigingen nadat de tekst is afgeklopt? En hoe rijmen we dan het eigenaarsschap van een gemeenschap met hoe het internet in de praktijk werkt, waar het moeilijk controleren is wie er wat met de beschrijving doet?

U hoort het, helder op papier, toch niet zo heel helder in de praktijk.

Wat is er nodig om een ethische datapraktijk te bewerkstelligen voor immaterieel erfgoed?

Het project Naar persistente URI’s voor immaterieelerfgoed.be: vitale bouwstenen voor digitaal transformeren in de cultureel-erfgoedsector (1 september 2023 - 31 augustus 2024) boog zich over deze vragen. Naast het technische luik (hoe zorgen we dat pURI’s op immaterieelerfgoed.be duurzaam zijn?) bleek het ethische vraagstuk minstens even belangrijk, zo niet belangrijker. Met richtinggevende vragen als: 'hoe deel je data op een duurzame manier en zorg je er tegelijk voor dat de betrokken gemeenschappen hiervan
maximaal voordeel ondervinden?'. Immaterieelerfgoed.be diende hierbij als casestudy.

Het goede nieuws? Er bestaan al heel wat principes en modellen die hierop antwoorden bieden. Meer bepaald gaat het erom om die verschillende kaders te combineren tot een kader dat toepasbaar is op data rond immaterieel erfgoed. In dit project bleken de volgende principes heel erg nuttig:

• de Unesco-conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed, en dan concreet de bepalingen rond de participatie van gemeenschappen, groepen en individuen
• het shared stewardship principe van het Smithsonian Center for Folklife and Cultural Heritage: shared stewardship gaat uit van het beheer van een erfgoedcollectie in volledige samenwerking van een erfgoedinstelling met een erfgoedgemeenschap. Alles wat met de collectie gebeurt, gebeurt in samenspraak met de betrokken gemeenschap.
• FAIR-principes voor datadeling: FAIR data governance staat voor Findable, Accessible, Interoperable en Reusable en biedt een leidraad om een krachtig persistent databeleid op te zetten.
• CARE-principes voor datadeling, wat staat voor Collective benefit, Authority to control, Responsibility en Ethics.

Hoe deze principes precies gecombineerd worden, en hoe ze toegepast worden op het platform immaterieelerfgoed.be leest u in het onderzoeksrapport Ethische datastrategie voor immaterieel cultureel erfgoed met immaterieelerfgoed.be als case study.

Een kortere projectsamenvatting vindt u hier.