Gebruiksbeperkingen en een tekort aan goede rechtenmetadata belemmeren nog te vaak de online toegang en het vrij hergebruik van digitale culturele content. Met dit project wil meemoo culturele organisaties handvaten aanreiken om bewuster om te gaan met rechten en gebruiksbeperkingen op culturele content. Zo kunnen ze rechten en beperkingen correct identificeren, en online toegang en hergebruik mogelijk maken.

Vragen over auteursrecht en gebruiksbeperkingen

We ontvangen regelmatig loketvragen over rechten op culturele content: welke metadata moeten gedocumenteerd worden? Hoe geef je de rechtenstatus van culturele content aan op het web? Hoe pak je het onderzoek naar de rechten op grote hoeveelheden verweesd materiaal aan? Ook in onze eigen werking plaatst de vaak complexe, gelaagde rechtenstatus van content die we digitaliseren en ontsluiten in samenwerking met contentpartners ons voor uitdagingen. Zo moeten we bijvoorbeeld bij de beelden die we via artinflanders.be ter beschikking stellen, aan de gebruiker kunnen meegeven wat de rechtenstatus is, zowel van de oorspronkelijke content als van de digitale kopie. Met modeldocumenten en -praktijken willen we zelf een stap vooruit zetten én verschillende subsectoren in de cultuursector tools aanreiken om dat ook te doen.

Doelstellingen

Op korte termijn heeft dit project de volgende drie doelstellingen:

1. Concrete en gebruiksvriendelijke tools en praktijken ontwikkelen om verweesde en out-of-commerce werken toegankelijk te maken.
2. Concrete implementatie-eisen formuleren voor rechtenbeheer in digitalassetmanagementsystemen (DAM).
3. Referentievoorbeelden opzetten om eindgebruikers transparant te informeren over de rechtenstatus van culturele content.

Op lange termijn willen we met dit project de volgende doelstellingen realiseren:

1. Culturele organisaties stimuleren om lacunes in hun rechtenbeheer aan te pakken, door hen goede praktijken aan te bieden rond onderzoek en documentatie van rechtenstatus.
2. De drempel verlagen voor culturele organisaties om verweesde en out-of-commerce content toegankelijk te maken, door goede praktijken te ontwikkelen voor het uitrollen van een opencontentbeleid en voor het grondig onderzoek naar de rechtenstatus.
3. Een goede balans vinden tussen het vrij beschikbaar stellen van beelden van erfgoedobjecten, respect voor de (intellectuele eigendoms)rechten en de verdienmodellen van de makers, door modeldocumenten te ontwikkelen voor het overdragen van en verzaken aan rechten.
4. Leveranciers van beeldbanken stimuleren om 'by default' een instrument aan te bieden waarmee culturele organisaties afdoende de rechten en rechthebbenden van content kunnen documenteren, door een gemeenschappelijk datamodel aan te bieden waarmee ze rechten en gebruiksbeperkingen kunnen documenteren.

Onze aanpak

Dit project bestaat uit drie grote mijlpalen: de ontwikkeling van een gemeenschappelijk datamodel, een reeks pilootprojecten en het opleveren van tools en goede praktijken.

Met het gemeenschappelijk datamodel moet het mogelijk zijn om rechtenverklaringen, rechthebbenden en gebruiksbeperkingen te documenteren. Na een literatuurstudie over standaard datastructuren voor het documenteren van rechten worden specificaties opgesteld van een domeinoverschrijdend datamodel. Er wordt ook een Nederlandse vertaling gemaakt van de bestaande rechtenverklaringen op rightstatements.org.

We begeleiden zes pilootprojecten waarin tools en goede praktijken worden ontwikkeld en getoetst aan de praktijk van culturele organisaties. Elk project omvat

1. het vastleggen van een werkplan;
2. de ontwikkeling van tools;
3. een of meerdere testiteraties;
4. de rapportage.

De tools en goede praktijken die we ontwikkelen gaan over:

• het maken van risicoanalyses voor verweesde en out-of-commerce content;
• de ontwikkeling van een opencontentbeleid op maat van de culturele organisatie en de cultuurmaker waarmee ze werken;
• het documenteren van metadata over rechten en gebruiksbeperkingen;
• het voeren van een grondig onderzoek naar de rechtenstatus van content.

Pilootprojecten rond auteursrechten en gebruiksbeperkingen op culturele content

* Erfgoedcellen Kusterfgoed en COMEET

Kusterfgoed en COMEET beschikken over een collectie foto’s en postkaarten waarbij de informatie over rechthebbenden vaak volledig afwezig is, terwijl hun ouderdom doet vermoeden dat de beelden nog auteursrechtelijk beschermd zijn. Hun vraag: hoe kan het tekort aan informatie m.b.t. auteursrechtelijke status en de rechthebbenden weggewerkt worden en hoe kunnen ze hier vrijwilligers bij betrekken.

Wij stelden voor te werken met een gefaseerde toewijzing van rechtenverklaringen. Met rechtenverklaringen kunnen collectiebeherende instellingen de auteursrechtelijke status en hergebruikstatus van digitale objecten aan hun gebruikers communiceren.

Werkwijze

De rechtenverklaringen worden aan de hand van een beslissingsboom toegewezen. Als alternatief voor in de erfgoedsector gangbare risicomanagementpraktijken tonen we bij beelden waarvan de rechtenstatus nog onduidelijk is in een eerste fase een rechtenverklaring die aangeeft dat de rechtenstatus van het object onduidelijk is. Zo hoeven organisaties het publiek niet af te schermen van ‘grijze collecties’ en is het niet nodig hergebruik te ontmoedigen door auteursrecht te claimen op materiaal waarvan ze zelf geen rechthebbende zijn. Daartoe wordt gebruik gemaakt van de verklaringen ‘auteursrechtelijke status niet geëvalueerd’, ‘auteursrechtelijke bescherming niet bepaald’ en ‘geen auteursrechtelijke beperkingen bekend’. Op deze manier kunnen de collecties maximaal zichtbaar gemaakt worden terwijl we op de risico’s die daarmee gepaard gaan anticiperen. In het kader van dit project hebben we de rechtenverklaring van Rightsstatements.org, een initiatief van o.a. Europeana en de Digital Public Library of America naar het Nederlands vertaald.

In een tweede fase gaan we pas over naar het eigenlijke klaren van de auteursrechten op de beelden en kunnen we naargelang de uitkomst van ons onderzoek preciezere rechtenverklaringen toevoegen.

Het werd snel duidelijk dat we voor deze collecties de uitzondering op het auteursrecht voor verweesde werken niet konden toepassen. Deze is namelijk enkel van toepassing op boeken, tijdschriften, kranten, magazines en audiovisuele collecties. Bovendien is zorgvuldig onderzoek of diligent search als voorwaarde voor het ontsluiten van deze collecties zeer arbeidsintensief. Deze vereist namelijk dat je per object bepaalde bronnen raadpleegt om vast te stellen wie de rechthebbende is.

De nieuwe uitzondering op het auteursrecht voor out-of-commerce werken (die momenteel in Belgisch recht omgezet wordt), is wel van toepassing op alle soorten werken en zal bovendien ook praktisch bruikbaar en veel minder arbeidsintensief zal zijn. Hierbij wordt slechts een redelijke inspanning of reasonable effort verwacht. Deze houdt in dat je niet naar de rechthebbenden op zoek hoeft te gaan maar dat je enkel hoeft vast te stellen of het werk in jouw land nog commercieel verkrijgbaar is. Bovendien zal het mogelijk zijn om in tegenstelling tot de verweesdewerkenregeling collectiestukken op een efficiënte manier in batch te klaren. Gezien de aard van de collectie bij erfgoedcellen zullen we dit voor het overgrote deel van de collecties kunnen doen door gebruik te maken van deze uitzondering op het auteursrecht voor out-of-commerce werken.

Een gefaseerde toewijzing van rechtenverklaringen met als tweede stap het in batch klaren van deelcollecties onder de out-of-commerce-regeling, is een haalbare werkwijze voor een collectiebeherende instelling om hun collecties maximaal en op een efficiënte manier te ontsluiten terwijl ze op de risico’s die daarmee gepaard gaan anticiperen.

Omwille van de coronacrisis was het moeilijk om een test met de vrijwilligers van de erfgoedcellen te organiseren. Dit zal op een later moment gebeuren in samenwerking met Histories vzw. Bovendien moeten we ons nog buigen over hoe de informatie m.b.t. auteursrechtelijke status en de rechthebbenden in het collectiebeheersysteem weggeschreven kan worden.

* Museum M

Voor Museum M werden de rechtenverklaringen gebruikt om diverse beeldtypes (reproducties, foto’s gemaakt door stafleden en externen) te kunnen ontsluiten. We ontwikkelden een procedure voor stafleden en vrijwilligers om de rechtenstatus van deze beelden te identificeren en er werd een gebruiksvriendelijke uploadinterface geconfigureerd op hun DAM-systeem ResourceSpace. Een openstaande taak is het opstellen van een modelcontract voor foto-opdrachten.

* Koninklijk Conservatorium Brussel

Voor het Koninklijk Conservatorium Brussel onderzochten we onder welke voorwaarden de metadata en de content van hun collectie bladmuziek van de openbare oproep online kan ontsloten worden. Inmiddels is een volledige auteurslijst opgesteld. Deze moeten nog verrijkt worden met auteursmetadata die hen zal toelaten materiaal te identificeren dat zich in het publiek domein bevindt of dat auteursrechtelijk in een grijze zone valt. Aan de hand daarvan stellen we een ontsluitingsplan op voor deze deelcollectie.

* Het Letterenhuis

Het Letterenhuis wilde de rechtenstatus van hun affichecollectie kunnen achterhalen. Op basis van juridisch advies werd een interne workflow opgesteld om de rechtenstatus van objecten te documenteren. Deze is inmiddels getest, al moeten we nog generieke flowcharts opstellen.

* Tg Stan

Podiumkunstenorganisatie tg Stan had nood aan duidelijke rechtenafspraken met fotografen bij het creëren van nieuw fotografisch materiaal. Er werden modelovereenkomsten opgesteld, zodat in de nabije toekomst de foto's onder bepaalde voorwaarden bruikbaar zijn voor zowel de organisatie zelf als het publiek.