In 1939 telde de Poolse stad Lublin 43.000 Joodse inwoners, op een totale bevolking van 122.000. Het merendeel van deze bruisende gemeenschap woonde in een netwerk van kleine straatjes rond de Grodzkapoort, de middeleeuwse stadspoort. Minder dan 300 van hen overleefden de Holocaust. Een tragedie die na de Tweede Wereldoorlog door het communistische Polen werd begraven.

In 1992 wou de Poolse theatermaker Tomasz Pietrasiewicz een theatergezelschap oprichten in de Grodzkapoort. Door zich te verdiepen in de geschiedenis van het gebouw stootte hij op de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in de stad. De ontdekking veranderde Pietrasiewicz' leven en haalde een stukje vergeten geschiedenis opnieuw voor het voetlicht.

Tomasz Pietrasiewicz stelde zich tot doel deze gemeenschap terug tot leven te brengen. Probleem was dat alle documenten van de vermoorde Joden samen met hun huizen waren vernietigd tijdens een antisemitische campagne van het Poolse communistische regime in de late jaren 1960. In het archief, de bibliotheek en het historisch museum van Lublin waren geen archieven of objecten terug te vinden. Pietrasiewicz begon dan maar zelf met het verzamelen van verhalen, foto’s, brieven en documenten bij privépersonen. Met als uiteindelijk doel om voor alle 43.000 pre-Holocaust Joodse inwoners van Lublin een dossier te creëren.

Het knappe van Pietrasiewicz' werk en dat van zijn team is hoe ze hun bevindingen tonen aan de bezoekers van de Grodzkapoort. Het gebouw is volgestouwd met metalen rekken gevuld met dossiermappen waarvan vele leeg zijn of soms maar een naam of een vergeelde foto bevatten. Er is een ruimte waarin op de grond met witte lijnen de indeling van een kamer is nagetekend waarin een meisje tijdens de oorlog ondergedoken leefde. Haar verhaal is een van de getuigenissen die u kunt beluisteren. Een andere ruimte staat vol met boomstronken die verwijzen naar het oorsprongsverhaal van de Joodse gemeenschap in Polen. Kortom, allesbehalve een traditionele tentoonstelling. Pietrasiewicz wou als theatermaker bewust een artistieke installatie. Hij omschrijft het zelf als “een scene zonder acteurs”.

De opzet en de scenografie van de Grodzkapoort is zeer inspirerend voor erfgoedinstellingen die ermee worstelen om het onzichtbare zichtbaar te maken. Zeker als er geen erfgoed voorhanden is. Het gaat daarbij niet alleen over verdwenen gemeenschappen of alle immateriële aspecten van ons dagelijks leven. Ook alle negatieve en kleinmenselijke proporties van ons leven, zoals afgunst en hebzucht als motief voor handelen, vinden moeilijk hun weg naar het publiek. Het is nochtans dit ‘erfgoed met een angel’ dat een impact heeft bij het publiek.

Meer informatie vindt u op de website van de Grodzkapoort die ook dienst doet als theater, bibliotheek en cultureel centrum.