Armenzorg is zo oud als de straat. Al tijdens de middeleeuwen waren de initiatieven ter ondersteuning van de armen heel gevarieerd. De oudste, traceerbare ondernemingen kwamen uit religieuze hoek. De wereldlijke overheid oefende het toezicht op een aantal - meestal particuliere - caritatieve instellingen. Al was liefdadigheid een belangrijk motief, toch sproten de meeste initiatieven voort met slechts één doel voor ogen: de handhaving van de openbare orde. De komende weken kan je in Kortrijk naar een tentoonstelling die deze geschiedenis reconstrueert.

Vanaf de 14e eeuw werd armoede meer en meer gelinkt aan landloperij en criminaliteit. Mede onder invloed van humanisten zoals Juan Luis Vives werd bedelarij meer en meer als een plaag gezien, die de maatschappelijke orde bedreigde. Om de maatschappelijke orde te behouden werden armenscholen en correctiehuizen opgericht.

Met de Franse Revolutie wilden de revolutionaire republikeinen de Kerk volledig ontmantelen. Na  1789 en de intocht van de republikeinse legers in onze gebieden kwam de armenzorg onder toezicht van de Commissie voor Burgerlijke Godshuizen. Daarnaast werd het Bureel van Weldadigheid opgericht dat thuiswonende armen ondersteunde. Hiermee werd meteen ook de wettelijke basis voor de organisatie van de armenzorg gelegd. Desalniettemin bleef de Kerk nog een belangrijke rol spelen. Liefdadige werken door leken gebeurden immers vaak op aansturen van de Kerk.

De sociale problematiek werd in de 19e eeuw steeds nijpender, de massa geproletariseerde arbeiders groeide snel aan. Het accent inzake armoedebestrijding kwam in deze periode onder invloed van de liberale strekking vooral op het aanmoedigen van spaarzaamheid te liggen. Voordien waren het immers vooral katholieken die gepoogd hadden armenzorg en bijstand naar zich toe te trekken en op deze wijze zieltjes te winnen. Deze politieke verzuiling weerspiegelde zich ook in de armenzorg.

Tijdens de 20e eeuw zette deze lijn zich verder door. Steeds meer concrete maatregelen zagen het licht. De Eerste Wereldoorlog zorgde echter dat de bijstand opnieuw minder gedifferentieerd verliep: werklozen, arbeiders en ‘traditionele armen’ werden op een uniforme manier van steun voorzien. Tijdens het interbellum was de grens tussen de levensomstandigheden van arbeiders en armen erg dun. Zij die niet op een werkloosheidsuitkering of een minimuminkomen konden rekenen, waren genoopt zich tot de Commissie van Openbare Onderstand (COO) te richten. In 1976 werd de COO omgedoopt tot het OCMW, het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn.

In de jaren ’80 werd armoede voor het eerst officieel op de beleidsagenda geplaatst. En ook vandaag nog behoort armoedebestrijding tot het takenpakket van de overheid. Zo presenteerde de Vlaamse regering een paar weken terug nog haar 'Vlaams Actieplan Armoedbestrijding 2010 - 2014'. Desondanks blijven ook in de 21e eeuw nog heel wat armen tussen de mazen van het net glippen. Om deze mensen op te vangen en te helpen werden in de loop van de 20e eeuw diverse verenigingen opgericht: Buurtwerk, Poverello, Solidariteit zonder Grenzen, enz.

2010 is het Europees Jaar van de bestrijding van armoede. In het kader hiervan organiseert het OCMW Kortrijk de tentoonstelling 'Zalig de Armen. Van Liefdadigheid tot Recht'. De tentoonstelling geeft een retrospectieve, panoramische blik op de armen- en ziekenzorg in Kortrijk door de eeuwen heen. Instellingen van gisteren en vandaag komen tot leven, en pioniers en voortrekkers worden in belicht. Humoristische anekdotes en verwijzingen naar diverse media brengen het ongemeen boeiende verhaal van de geschiedenis van armoede(bestrijding).

Praktische info tentoonstelling:
- Waar: Sint-Annazaal van het Begijnhof te Kortrijk
- Wanneer: zondag 12, zaterdag 18 en zondag 19 september, telkens van 10u tot 18u. Een gegidst bezoek is mogelijk tijdens Open Monumentendag op zondag 12 september van 14u tot 18u.
Interesse in een gegidst groepsbezoek tijdens de weekdagen 13 tot 17 september? Stuur dan een mailtje naar berber [dot] dhaene [at] ocmwkortrijk [dot] be.

De tentoonstelling kent een vervolg in het Departement IPSOC van de KATHO-Hogeschool van 4 tot en met 18 oktober, waar eveneens een bezoek kan worden gebracht. 

Leestips:
- SOMERS (Annelies), Aen den aermen deser stede. Een archiefgids voor de armenzorg in Gent van de middeleeuwen tot heden, Gent, UGent, onuitgegeven verhandeling, 2008
- VERHELST (Dirk), Arm in Antwerpen, geschiedenis van de armenzorg en de sociale politiek te Antwerpen, OCMW-Antwerpen, 1993, 61 p.

Of lees het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding 2010 - 2014, dat je hieronder kan ophalen.

Afbeelding:
Christus bij de zieken, door Philippe De Witte (1846) - collectie Onze-Lieve-Vrouwehospitaal, OCMW Kortrijk | (c) foto Westerink i.o.v. Stad Kortrijk