De 'Déclaration des droits de l'homme et du citoyen' uit 1793 was een bijzonder ambitieuze tekst die opende met: "Het doel van de maatschappij is het geluk van allen. (art. 1)" Dus niet slechts de happy few, die door de voorzieningheid bij hun geboorte in een veilig en begoed milieu waren terechtgekomen, en waarmee de Franse Revolutie slechts een paar jaar daarvoor had afgerekend - iedereen. De staat ging moest daarbij een rol op het eerste plan spelen.

Zo luidde het oorspronkelijke artikel 21: "Maatschappelijke bijstand is een heilige plicht. De maatschappij moet voorzien in de levensbehoeften van de behoeftige burgers, hetzij door hen werk te verschaffen, hetzij hun het nodige te verschaffen als zij niet tot werken in staat zijn." Met de komst van de Franse revolutionaire legers in 1794 veranderde er ook heel wat in onze gewesten. Ook op het vlak van de armenzorg. De Fransen voerden stap voor stap hun nieuwe, revolutionaire wetgeving in. Begin 1797 waren de voormalige Oostenrijkse Nederlanden juridisch geintegreerd in de Franse Republiek.

Een van de nieuwe maatregelen die van kracht werd, regelde de organisatie van de openbare armenzorg. Zo voorzag het decreet van 16 vendémiaire van het jaar V (7 oktober 1796) de oprichting van Hospices Civils, de burgerlijke godshuizen. Iets later, op 7 frimaire (27 november) van datzelfde jaar werd de oprichting van de Bureaux de bienfaisance van kracht. Beide nieuwe instellingen werden verplicht in elke gemeente en vormden tot 1925 de ruggengraat van de openbare armenzorg van de Zuidelijke Nederlanden, en later België.

In de bijzonder lezenswaardige bijdrage hieronder, "De doktoor der armen. Armenmeesters en andere vrijwiligers bij de Burelen van Weldadigheid (1796-1925)" analyseert dr. Stijn Van de Perre de voorgeschiedenis van de COO's, de zogenaamde Commissies van Openbare Onderstand. Tot dusver was de 'openbare onderstand' vooral in handen geweest van de gemeentelijke overheden, en berustte het praktische verloop in handen van 'hulpvaardige personen'.

Dat was een werk, aldus een bron uit 1853, dat buitengewoon was, want: "Werken om ellendigen naer ziel en lichaem een eerlyk bestaen te verschaffen, hen deugdzaam te make; om ongelukkiigen, door het noodlot getroffen, in hunnen vorigen stand te herstellen; om de samenleving van een drukkenden last te verlossen; om de openbare ontstichting, de misdaden te voorkomen; wat edele taek, wat verheven doelwit!". Van de Perre schetst niet alleen een duidelijk tijdsbeeld, maar geeft die 'hulpvaardige personen' ook een gezicht.

Leestip:
Lees het artikel over de Franse wet 'Déclaration des droits de l'homme et du citoyen' van 1793.

Afbeelding:
Schilderij 'Het liefdadigheidsbezoek', van Henri Dillens, 19e eeuw, (c) Museum voor Schone Kunsten, Gent.