"Wij hebben geld in onze zakken / En gaan te zamen eentje pakken. / Vivat 't pleizier, / En den borrel en 't goed bier! / Zoo blijven we te zamen plakken. / Het werk en past ons nu nog niet, / veel liever gaan wij drinken, / Het werk en past ons nu nog niet, / Wij werken 's Maandags niet." Op de melodie van 'Wij zijn gezworen kameraden' werd dit Lied der Maandagvierders gebracht in een toneelstuk waarvan de titel luidde: 'Maandagvieren. Toneelspel met zang in drie bedrijven tot bevordering van matigheid, spaarzaamheid en vooruitzicht' (Brugge, 1904). Alcoholmisbruik zorgde in de 19e eeuw, vooral in geïndustrialiseerde gebieden, voor heel wat sociale ellende. Diverse partijen probeerden hier een mouw aan te passen.

De fles betekende voor veel arbeiders een vlucht uit hun gereguleerde bestaan. Een gebrek aan goede leefomstandigheden en voorzieningen op het gebied van cultuur en ontspanning dreef de arbeider weg van huis en naar de kroeg. Niet zelden gaven arbeiders een aanzienlijk deel van het weekloon uit aan drankconsumptie. Hun vrouwen en kinderen werden regelmatig dientengevolge in leed en ellende ondergedompeld.

Drankmisbruik leidde er geregeld toe dat mannen hun gezin aan de bedelstaf brachten. Deze benadering werd keer op keer door de burgerij benadrukt. Die was namelijk erg beducht voor de typische 'arbeidersmentaliteit' in de snel groeiende steden. De oorzaak van de 'ellendige toestand' van heel wat arbeiders school volgens vooraanstaande burgers in het 'alcoholmisbruik' en het 'immorele gedrag' van de arbeiders. Elk glas alcohol en ook tabak werden beschouwd als nutteloze luxe, en uitgavenposten die beter konden besteed worden.

Socialisten, liberalen en protestanten ontwikkelden in de loop van de 19e eeuw allen een eigen beweging die de strijd aanbond met het alcoholisme. Zo vind je in de collectie van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience een flink deel van de bibliotheek van het voormalige Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur. Onder de vele pedagogische werken en schoolboeken bevindt zich ook een staalkaart aan boekjes in verband met de bestrijding van het
drankmisbruik, ook wel ‘l’abus de l’alcool’. De vele uitgaven bewijzen dat dit een groot probleem is geweest.

Afbeeldingen: 'Koning Alcohol' uit het ‘Handboekje over matigheid’ van Edmond Vaslet, gepubliceerd einde 19e eeuw. (c) Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Consulteer het online fonds van het het voormalige Ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur.

Hoe verliep de strijd tegen de alcoholverslaving in jouw gemeente of regio? Welke bronnen vind je terug? Wat waren de resultaten, aanleiding en gevolgen? En hoe verhield die operatie zich tegenover armoede?