Reuzen, wie kent ze niet? Ze spelen in heel wat verhalen de hoofdrol. Denk aan de Lange Wapper, Goliath of de reuzen in verhalen als ‘Het dappere snijdertje’ of ‘Sjaak en de bonenstaak’. Maar… je kunt ze ook in levende lijve tegenkomen in het straatbeeld. Reuzen worden immers vaak en graag gebruikt in optochten van verschillende steden, en hebben een zeer lange traditie in (het historische) Vlaanderen. Het cultureel belang van deze reuzenstoeten werd in 2005 officieel erkend, toen de reuzenstoeten van vijf steden door UNESCO werden aanvaard op de representatieve lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid.Toch is het nog enigszins koffiedik kijken als het gaat over de precieze herkomst van deze figuren.
De eerste reuzen in Vlaanderen werden ‘geboren’ in het begin van de veertiende eeuw, zowat tegelijkertijd met de ommegangen. Beide fenomenen  vonden hun oorsprong waarschijnlijk in kerkelijke smeek- of boeteoptochten. Doorheen de eeuwen zijn ze geëvolueerd tot ‘rituele’ feestgelegenheden, waaraan dikwijls een hele gemeenschap werkt. Het einde van de 19e eeuw betekende voor het reuzenvolk het begin van een nieuwe bloeiperiode met de opkomst van de fanfares en harmonies. Elke religieuze betekenis verdween.

De reuzen stellen meestal een of andere plaatselijke held(in) voor. De reuzen van Leefdaal, in Vlaams-Brabent, Borre en Trien, zijn ‘geboren’ in 1890, toen de filharmonie haar vijftigste verjaardag vierde. Borre was de held van vele tragikomische verhalen. Samen met zijn vrouw Trien hield hij een herberg open, onder de kerktoren. Zij schiepen een eigen sfeer door de grote gebeurtenissen uit het dorp te bezingen. Als Borre zong, met de mond wagenwijd open, klommen de luisteraars op een stoel om in zijn gapende keelgat “de lever van de zanger te kunnen bewonderen”.

Reuzen worden geboren, huwen en sterven (soms). Zij krijgen ook wel eens een kind, of een huisdier. En dat gebeurde ook in Leefdaal. Wannes, de reus van de Vrijheidszonen in Bertem, heeft de karakteristieke kop van een bekend dorpsfiguur. Hij is gehuwd met een reuzin uit Haasrode.

Technisch gesproken bestaan de reuzenpoppen uit een licht houten of metalen geraamte waarop een enorm, bordpapieren hoofd is vastgemaakt. De mannenkledij bestaat uit een zwarte boerenklak en een blauwe kiel, zoals sommige veekooplieden vroeger. Rond de hals dragen zij een rode zakdoek met witte bolletjes. Vrouw Trien draagt wat men dacht de boerinnenkledij uit de 19e eeuw te zijn: een kanten muts, een geruite bloes en een zwarte voorschoot. De kledij wisselt soms met de tijd. Elke pop wordt in een stoet binnenin door een enkele man gedragen, die de wereld kan bekijken door een kleine opening vooraan. Een reus dragen is een zware karwei.

De behoeders van de reuzen maken, net zoals heel wat schuttersgilden, aanspraak op de verderzetting van de tradities van tijdens het Ancien Régime. De reuzenkledij is zeker een twistpunt. Zij is zeker niet middeleeuws, en ook niet conform aan de gewone boerenkledij uit de 19e eeuw. Zij is een invented tradition, maar eentje met een lange traditie.

En wist je dat reuzen de enige niet-levende inwoners van een stad of gemeente zijn die in het bevolkingsregister worden ingeschreven?

Meer info over de reuzen van Leefdaal en Bertem vind je op de webstek van de Erfgoedkamer Bertem.

Leestip:VAN DER LINDEN (Renaat), Reuzen in Vlaanderen: volksleven van vijf eeuwen, Aartselaar, Vlaams Boekenfonds, 1985, 296p.

Afbeeldingen: Reuzen uit het Waasland. Mercator, uit Rupelmonde, Grote Miel uit Waasmunster ((c) Erfgoedcel Waasland en Fotografie Jelle Vermeersch) en Mieke uit Sint-Niklaas ((c) Erfgoedcel Waasland en fotografie www.stafdevriese.be). De kleinere foto's: reuzen Wannes  en Reuzenvrouw en Jefke (onderaan) (c) Rob Parisis