“Een monument”, aldus Wikipedia, “is een overblijfsel van kunst, cultuur, architectuur of nijverheid dat van algemeen belang wordt geacht om de historische, volkskundige, artistieke, wetenschappelijke, industrieel-archeologische of andere sociaal-culturele waarde.” Historicus Mathieu Vanhaelewyn onderzocht de context van de twee bestaande – maar allicht ook veel te weinig bekende – holebimonumenten in ons land. En een derde is in de maak.

In Brussel bevindt het holebimonument zich op de hoek van de Kolenmarkt en de Plattesteenstraat, pal in het centrum van de stad. Het heeft de naam “Mijn holebi-helden – een monument voor iedereen / Ma mythologie gay – un monument de tout le monde” meegekregen. Het kunstwerk van Jean-François Octave werd onthuld op 17 mei 2007. Op diezelfde dag – al sinds 2004 de Internationale Dag tegen de Homofobie – dat jaar werd in Verviers een geëmailleerde herinneringsplaque aangebracht aan de binnenkant van het gebouw l’Harmonie, vlakbij het centraal station. Het derde monument moet in Hasselt komen, tegen uiterlijk 2015.

Zoals elke gemeenschap hebben ook holebi’s eigen symbolen die mee hun identiteit helpen uitdragen. Onder die noemer vallen ook monumenten. Inherent aan àlle monumenten is dat zij willen aanzetten tot gedenken, om iemand of iets voor de vergetelheid te behoeden. De initiatiefnemers van de Belgische holebimonumenten haalden de volgende functies in hun voorstellen aan: eren, herdenken en waarschuwen. Daarmee sluiten ze aan bij hun buitenlandse voorgangers en verenigen zo in zich de drie functies die herdenkingsmonumenten hebben en waarvoor in het Duits zelfs drie aparte termen bestaan: het Denkmal (herinneren), het Ehrenmal (herinneren om hulde te brengen) en het Mahnmal (herinneren om te waarschuwen). Deze monumenten fungeren als identiteitsdragers voor de holebigemeenschap, die ermee een eerbetoon brengt aan slachtoffers (repressie, homofobie, aids…) en voortrekkers uit de eigen gemeenschap en tegelijkertijd aanmaant tot waakzaamheid, nu en in de toekomst.

Bevrijding vs. onderdrukking

Maar welk verleden werd door de holebibewegingen gekozen om hun identiteit aan op te hangen? Internationaal lijken holebimonumenten vooral te putten uit onderdrukking en vervolging in het verleden, stelt Vanhaelewyn, met de nazistische homo-vervolging op kop. Daar wordt het discours van bevrijding tegen afgezet. De holebi-emancipatie wordt dan een tocht tussen deze twee topoi. Dit alles gebeurt in een context van trots of ‘pride’ dat binnen de holebigemeenschap een geijkt begrip is. Het vormt als het ware de pendant van de wijze waarop vroeger met het zgn. crimen nefandum (de stomme zonde, datgene waarover niet gepraat wordt) werd omgegaan.  Het gaat daarbij niet om fierheid over de seksuele geaardheid an sich, maar, zoals Julien Picquart het schreef, “c’est la fierté de ne plus avoir honte.”

In zijn artikel werpt Mathieu Vanhaelewyn vragen op als ‘Wat is de betekenis van het gekozen verleden in de monumenten?’  en ‘Wie koos de historische verwijzingen en met welk doel wordt het verleden geïnstrumentaliseerd?’ Tevens raakt zijn artikel aan de vraag of (en hoe) homo’s hun helden een plaats in het nationale pantheon kunnen doen verwerven – want is ons beeld over homo’s wel in overeenstemming te brengen met dat van doorgaans (heteroseksuele) mannelijke heldendom? Zijn prikkelende conclusie is: ‘Monumenten zijn geen geschiedenisboeken en willen dat evenmin zijn. Zij worden dan ook niet opgericht omwille van het verleden, maar voor het heden en de toekomst.’

We verwezen op deze site al eerder naar een polemiek die ontstond met betrekking tot een Brussels monument. Onderzoek op Erfgoeddag de onstaansgeschiedenissen van de monumenten en standbeelden in je stad, gemeente of regio. Of belicht de geschiedenis van de holebigemeenschap. Wie waren hun grote voorbeelden? Hoe leeft de herinnering aan hen voort?

Leestips:

VANHAELEWYN (Mathieu), “Homotrots op een heterotrottoir. Over holebimonumenten in België”, in:  Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis/Cahiers d'Histoire du Temps présent ( 2008/ 20), pp. 233 – 255. Je vindt hieronder als bijlage de volledige tekst van dit artikel. Dowload hieronder eveneens Zizo 108, oktober 2010, met het dossier 'Holebi's onder het naziregime'.

Link naar het in 1996 opgerichte holebiarchief Fonds Suzan Daniel.

Afbeeldingen: (boven) de regenboogvlag, symbool van de holebigemeenschap, dat geldt als positief en inclusief. (onderaan) Een foto van een militant van de homo-actiegroep De Rooie Vlinder die pamfletten uitdeelt aan het Fort van Breendonk, september 1977, bij de officiële herdenking van de bevrijding van het kamp. (c) Kirst De Munter