Robotten in de middeleeuwen? Dat is toch zoiets als Cleopatra met een GSM of Napoleon met een Blackberry? Je reinste onzin dus? Wel, niets is minder waar! Ook middeleeuwse vorsten waren namelijk wel in voor een grapje en lieten automaten vervaardigen om hun feestjes de nodige luister bij te zetten. Graag vertellen we je er meer over!

In het Midden-Oosten experimenteerde men al vroeg met mechanische modellen, voortgedreven op wind- of waterkracht.  Al in de achtste eeuw richtte Kalief Haroun al Rashid in Bagdad een wondertuin in, die menig bezoeker met verstomming sloeg. In deze tuin stond namelijk een zilveren boom met gouden vogeltjes op de takken, die mechanisch bewogen en vrolijke deuntjes floten.

In de tiende eeuw verblufte het Byzantijnse hof in Constantinopel de westerse bezoeker met de meest fantastische automaten. Zo zou keizer Constantijn VII zijn troon hebben laten bewaken door twee vergulde leeuwen. Deze beesten konden met hun staart op de grond en luid brullen. Volgens een Noord-Italiaanse kroniekschrijver kon men daarbij in hun opengesperde muilen hun tong zien bewegen!

In onze streken was men lang niet tot dergelijke hoogstandjes in staat, maar men droomde er wel over. Het wondermooie liefdesverhaal Floris ende Blancefloer (ca. 1250-1260) bevat bijvoorbeeld een beschrijving van twee beelden van de geliefden. Een buizenconstructie zorgde ervoor dat de kostbare beelden op windkracht konden bewegen en elkaar zo voortdurend leken te omhelzen.

Een zeer bekend voorbeeld uit de late middeleeuwen zijn de automaten in het kasteel van Hesdin (Noord-Frankrijk). De Bourgondische hertogen bouwden hier een heus pretpark, vol ingenieuze constructies. De bezoekers konden zich vergapen aan lachspiegels en fluitende kunstvogeltjes. Levensgrote poppen gaven de verbaasde toeschouwers onverwacht een draai om de oren. Of spoten hen plots nat: hilariteit verzekerd.  Ook bliksem-, regen- en onweermachines hadden heel wat verrassingen in petto.

Nog dichter bij huis wordt er verteld over het kasteel van Binche, waar men in 1549 gedekte tafels mechanisch uit het plafond naar beneden kon laten zakken en waar het suikerbonen regende! Ook hier vielen de bezoekers van de ene verbazing in de andere. En wij, als 21ste eeuwers uiteindelijk ook, want wie had gedacht dat robotten al zo’n lange geschiedenis hadden?

Leestips: PLEIJ (Herman), Dromen van Cocagne. Middeleeuwse fantasieën over het volmaakte leven, Prometeus, Amsterdam, 1997, pp. 260-262.

HOGENVELD (Dini) en VAN OOSTROM (Frits), Handgeschreven wereld. Nederlandse literatuur en cultuur in de middeleeuwen, Vianen, 1995, pp. 216-217.

Afbeelding: Cover van 'Karpax, de stalen man' van Willy Vandersteen. (c) Standaard Uitgeverij