Zaterdag vindt in Brussel de wereldpremière plaats van de eerste 3D-Kuifjefilm: ‘Het geheim van de Eenhoorn’.  Regisseur Steven Spielberg en producer Peter Jackson bundelden de krachten en blazen deze wereldberoemde Belgische stripheld nieuw leven in. Kuifje, een figuur die zijn intrede in de stripwereld deed met het anticommunistische album ‘Kuifje in het Land van de Sovjets’  is een bij uitstek te problematiseren held, zoveel maakt een eerste schuinse lezing van zijn albums wel duidelijk.

In zijn recente boek ‘Kinderen van Kuifje. Hergé en zijn erfgenamen’ stelt stripjournalist Toon Horsten: “Dat Kuifje een held is, helemaal op de leest van de klassieke avonturiers geschoeid, maakte voor een groot deel ook de charme van de reeks uit. Kuifje is een échte man, een vent die voor geen gevaar uit de weg gaat. Nobel en onbaatzuchtig ook. Een held als James Bond doet zichzelf met overgave te goed aan vrouwelijk schoon in diverse stadia van ontkleding, om zichzelf te belonen voor zijn inspanningen om het kwaad en de slechteriken op deze aardkloot te bestrijden. Kuifje doet niets van dat alles. Eerbewijzen, geld of roem, het laat hem allemaal ijskoud. Vriendschap genoeg, maar vrouwen, ook dat niet. Wellicht is het geen toeval dat het enige noemenswaardige vrouwelijke personage in de strip een verwende, zangzaad etende zingende kleerkast is.”

Ondanks zijn brave profiel – wat weinig verbazing kan wekken, gezien zijn eerste avonturen in de kinderbijlage van de ultramontaanse krant ‘Le XXième Siècle’ werden gepubliceerd en de gekuifde held een uitgesproken, duidelijk stichtelijk doel had voor de jonge lezers –  gaat er van Kuifje een onmiskenbare aantrekkingskracht uit. Er zijn aan geen enkele stripfiguur zoveel boeken, colloquia en  wetenschappelijke studies  gewijd als aan Kuifje. Ook heeft Kuifje zijn commercieel nut buiten de wereld van de papieren strip ruimschoot bewezen (en doet hij overigens nog tot op de dag van vandaag, met een vloed van afgeleide producten, zoals pralines, beeldjes, koekjestrommels en een berg merchandising – het Stripmuseum wijdde er recent een expo aan).

Belgische mythe?

In een kritisch stuk heeft de politieke wetenschapper Joël Kotek het zelfs over een ‘verering’:
“Hergé is in België immers het voorwerp van een verering die niet moet onderdoen voor om het even welke profane of godsdienstige cultus van deze eeuw. Deze ‘verering’ doet meteen denken aan kerkelijke toestanden met kooplieden in de tempel en relieken, pausen en priesters, gelovigen en zeloten, theologie, catechismus, schisma’s en ketterijen. […] Ogenschijnlijk is geen enkel geschrift van de meester aan de ijver van de leerlingen ontsnapt.”

Kotek stelt in zijn artikel dat Hergé (en Kuifje) een belangrijk verbindend element is tussen de diverse gemeenschappen van België, en als dusdanig functioneert als een nuttige, zij het op zijn zachtst gezegd problematische mythe. De reden daarvoor? Kotek: “België verliest zijn zelfzekerheid en Tintin/Kuifje wordt opgedrongen aan het federale België […] dat verlegen zit om symbolen en een vlag…”  De auteur betoogt verder dat men “… de Kuifjesmythe niet kan begrijpen als men eraan voorbijgaat dat ze in ruime mate berust op nostalgie naar de eigen jeugd en naar het België van weleer, dat wel conservatief en kolonialistisch was maar ook zelfzeker en in aanzienlijke mate verfranst.”

Ga op Erfgoeddag na welke ideologische belangen en projecties speelden bij jouw lokale (en/of nationale) helden. Leg met andere woorden jouw held(in) stevig op de rooster. Nodig eventueel specialisten uit en confronteer de uiteenlopende meningen met elkaar. Welke sporen in je collectie getuigen over deze ‘betekenisstrijd’?

Leestips:
- HORSTEN (Toon), Kinderen van Kuifje. Hergé en zijn erfgenamen [met foto’s van Bart van der Moeren), Antwerpen, Linkeroever uitgevers, 2011, 176p.
- KOTEK (Joël), “Tintin-Kuifje, een Belgische ersatzmythe”, in: MORELLI (Anne), De grote mythen uit de geschiedenis van België, Vlaanderen en Wallonië, Berchem, Epo, 1996, pp. 259-268

Meer info over de randprogrammatie rond de wereldpremière vind je op de website van UiT in Brussel. Bekijk hieronder de trailer van de film. Je kan dit filmpje ook bekijken via de toegankelijke player.

Afbeeldingen:
(bovenaan) Affiche van de film
(onderaan) covers van het boek van Toon Horsten en Anne Morelli