Heel wat museumbezoekers staan er allicht niet vaak bij stil, maar om cultureel erfgoed op een duurzame manier te tonen en te duiden komt heel wat bij kijken. Dat is het werk van mensen die (meestal) aan de achterkant van het erfgoedbedrijf actief zijn. Zij zijn bezig met ‘erfgoedzorg’. Dat wordt ook wel eens gevat onder de noemer ‘BBC’. Dat acroniem staat voor Behoud, Beheer en Collectiemanagement. Een mooi voorbeeld daarvan is de recente afname van drie van Rubens’ monumentale schilderijen in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

Nu het museum (KMSKA) gesloten  is voor de realisatie van het masterplan kunnen vorsers de studie van enkele grote schilderijen van Rubens onverstoord uitvoeren. Voor het materiaal-technisch onderzoek werden vorige week drie majestueuze panelen van de barokmeester uitzonderlijk van de muur gehaald. Drie monumentale werken - de 'Aanbidding door de koningen', de 'Laatste communie van de heilige Franciscus' en de 'Lanssteek' - werden vorige week van de muur afgehaakt. Dit gebeurde voordien maar zelden in de geschiedenis van het museumgebouw: onder meer bij de ontruimingen van het museum naar aanleiding van de twee wereldoorlogen en enkele schaarse interieurrestauraties.

Zwaargewichten

De arthandling van deze panelen is geen sinecure. Twee ervan wegen tussen 600 en 800 kg en het derde heeft een gewicht tussen 400 en 600 kg. Het museum stelde een gespecialiseerde firma aan om deze onderneming met de nodige omzichtigheid te organiseren. De schilderijen blijven nog ter beschikking van het onderzoek tot eind 2012. Dan verdwijnen ze via de originele vloersleuven voor meerdere jaren in het tegen dan vernieuwd kelderdepot. Daar blijven ze tot de heropening van het museum.

Sinds 2007 onderwerpt het museum zijn volledige Rubenscollectie aan een wetenschappelijk onderzoek met het oog op een nieuwe deelcatalogus Rubens. Archiefstudie gaat dieper in op de ontstaansgeschiedenis, de herkomst en het restauratieverleden van de schilderijen. Materiaaltechnische analyses geven inzicht in de schildertechniek en -stijl van Rubens en zijn medewerkers, het creatieve productieproces en de datering van de werken. De nieuwe Rubenscatalogus zal beschikbaar zijn in 2014.

Assistenten

De dragers van de 'Aanbidding door de koningen', de 'Laatste communie van de heilige Franciscus' en de 'Lanssteek' zullen nu materiaaltechnisch onderzocht worden. De drie altaarstukken gelden als cruciaal voor het onderzoek van de schildertechniek van Rubens en diens atelierwerking. De schilderijen van de meester konden op verschillende manieren tot stand komen. Sommige nam Rubens volledig voor zijn rekening, zoals bijvoorbeeld de 'Aanbidding door de koningen'. Voor andere werken, vooral op groot formaat, schakelde Rubens in mindere of meerdere mate zijn assistenten in. Dikwijls blijven we in het ongewisse over de identiteit van de medewerkers, maar soms kunnen we een specifieke hand herkennen. Zo had Anthony van Dyck een aandeel in de Lanssteek en andere schilderijen van voor 1621.

In afwachting van de Rubenscatalogus worden de tussentijdse onderzoeksresultaten op regelmatige tijdstippen ontsloten. Meerdere publicaties en publieksmomenten zijn gepland. Het in 2010 uitgegeven boek ‘Rubens doorgelicht. Meekijken over de schouder van een virtuoos’ met een synthese van observaties over Rubens’ schildertechniek zal binnenkort verschijnen in het Engels. Een volgend boek binnen de reeks Rubens doorgelicht over Rubens’ altaarstukken uit verdwenen Antwerpse kerken is in voorbereiding. De derde jaargang van het Rubensbulletin, de webpublicatie van het KMSKA met wetenschappelijke bijdragen in diverse talen over het oeuvre van Rubens en dat van zijn medewerkers, wordt momenteel samengesteld. Een volgende studiedag tijdens het najaar stelt de Rubensbeeldbank in de kijker. Komende lente is er een nieuwe dossiertentoonstelling Rubens doorgelicht. Na de 'Verloren zoon', de 'Aanbidding door de koningen' en de presentatie over Rubens’ schildertechniek komt zijn 'Zegewagen van Kallo' aan de beurt.

Meer info vind je op de website van het KMSKA. of bekijk hieronder de uitzending op het VRT-journaal over deze complexe operatie.

Meer info over behoud en beheer van materieel erfgoed vind je via dit handige overzicht op de website van FARO.

Afbeeldingen:
(c) KMSKA