Op woensdag 15 september,  vond de inspiratiedag ‘Armoe is…’ plaats. Dit moment schoot de campagne voor alle kandidaat-deelnemers officieel op gang en bood  een mooi opstapje naar iedereen die hongert naar kennis over en inzicht in de geschiedenis van armoede.  De zes sprekers gaven de aanwezigen een ‘armoedestoomcursus’, en daardoor een uitstekende basis om met kennis van zaken de voorbereidingen aan te vatten. De afwezigen hadden traditiegetrouw ongelijk.
Deze inspiratiedag past in het engagement van de coördinatiecel om kandidaat-deelnemers op de (inhoudelijke) sporen te zetten. Naast de inspiratiegids en de tientallen blogberichten op deze website, bieden de presentaties en de abstracts van de sprekers een goed vertrekpunt bij elke voorbereiding.

Wouter Ryckbosch beet de spits af en boog zich over grote, filosofische vraagstukken, zoals het ontstaan en de mechanismen van armoede, en hoe we het wezen van dit fenomeen zo neutraal mogelijk kunnen beschrijven. Daarbij verwees hij naar denkers als  Adam Smith, Thomas Malthus en Karl Marx. Daarnaast betoogde hij dat wanneer het gaat over het concrete doen en laten van de armen uit het verleden – of nog veel meer over hun denken en dromen – zo goed als alle historische bronnen zwijgen. Wouter onderstreepte ook het belang van en de kans die Erfgoeddag 2011 biedt, als een debat- en een reflectiemoment.

Hans Cools schetste met zijn bijdrage een tijdsbeeld van de ideeën en opvattingen over armoede tijdens de periode 1400 – 1800. Het vertrekpunt van zijn lezing was Bredero’s Lof op de Armoede. Armoede was immers, aldus Bredero, “een zekere staat, onbezorgd en veilig”, die het beste in de mens naar voren haalde. Armen werkten zich, in tegenstelling tot rijkelui die hun dagen in ledigheid doorbrachten en ’s avonds bacchanalen hielden, letterlijk in het zweet. Besturen namen tal van initiatieven die de instandhouding van de maatschappelijke orde beoogden, en ervoor zorgden dat armen in de pas bleven lopen.

Ook in de lezing van Stijn Van de Perre kwam dat motief terug. Het besef en het expliciete benoemen van de ‘sociale kwestie’ kwam er pas op het einde van de 19e eeuw. Dan pas opende de burgerlijke elite haar ogen voor de – overigens zeer zichtbare – groeipijnen van het moderniseringsproces. De ‘armen’ werden gezien als een bedreiging. Vanuit een economisch perspectief (armen zijn lui en corrumperen de arbeidsmoraal), vanuit een sociaal perspectief (armen zijn marginaal en onttrekken zich aan de (burgerlijke) samenleving), vanuit een politiek perspectief (armen zijn gevaarlijk en dreigen  de openbare orde te verstoren), vanuit een medisch perspectief (armen zijn ziekteverspreiders en bedreigen de publieke hygiëne) en, ten slotte, vanuit een moreel standpunt (armen zijn gewoon immoreel en ondermijnen de traditionele waarden…). Stijn Van de Perre gaf daarbij een haarscherp en beklijvend beeld van de mechanismen van de in de 19e eeuw alomtegenwoordige liefdadigheid.

Ook Bart De Wilde ging dieper in op dat perspectief van dat ‘volk zonder geschiedenis’… Historisch onderzoek naar armoede in de 19e eeuw, zo betoogde hij, focust doorgaans enkel op het officiële armenbeleid. Daarin figureert ‘de arme’ veelal als een passieve speelbal van de gebeurtenissen. Door de klemtoon te leggen op de inspanningen die armen deden om te overleven wijzigt het perspectief waarop onderzoekers tegenover armoede aankijken. Bart stelde dat armoede door dat wisselende perspectief een werkwoord wordt in plaats van een lijdend voorwerp.   En die zienswijze, zo onderstreepte hij, kan een Erfgoeddag opleveren waarop de creativiteit en de levenslust van armen – eindelijk –  het dominante, miserablistische beeld kan doorbreken…

Inge Van de Walle en Jana Kerremans zoomden in hun lezing verder in op die vraag. Armen kunnen en willen ook zelf expliciet vorm geven aan cultuur en betekenis geven aan het leven. Daarbij trekken ze vaak de kaart van de reminiscentie, en worden verhalen van vroeger, kleine en grote geschiedenissen, en herinneringen opgehaald en op de een of andere manier verwerkt. Daarnaast gaven ze ook tekst en uitleg bij de hedendaagse (en veelgelaagde) omschrijving van de definitie van armoede en hoe het beleid de laatste twee decennia met armoede is omgegaan.

Hieronder vind je alle presentaties en het document met de samenvatting van elke lezing.

Afbeeldingen:
Jules-Bastien Le Page, pas Mèche (1882) en foto's van de diverse sprekers en aanwezigen.