In 'Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny' (1930) dompelen componist Kurt Weill en librettist Bertolt Brecht het publiek onder in een kunstmatig paradijs dat vertrouwde maatschappelijke normen negeert en waar alles is toegestaan. Dat is: zolang men er maar het geld voor heeft. De protagonisten zijn drie mannen zonder geweten of scrupules. Drie complete antihelden.

Leokadja Begbick, Fatty en Dreieinigkeitsmoses heten de drie. Het zijn voortvluchtige criminelen. Op een plek in de woestijn stichten ze de stad Mahagonny alias Netzestadt of ‘valstrikstad’ waar men goudzoekers, afkomstig van de kust, naar toe wil lokken. In bars en bordelen moeten ze hun pas vergaarde fortuin verteren. Mahagonny wordt het gedroomde toevluchtsoord voor al wie het leven in die andere, hectische steden beu is. In Mahagonny wordt niet gewerkt of geproduceerd, alleen genoten.

Jim, Jack, Bill en Joe zijn houthakkers die in Alaska met noeste arbeid groot geld hebben verdiend. De kersverse stad komt hen voor als het paradijs; de werkelijkheid geworden utopie van het grenzeloze genot. De opgang van de stad wordt mogelijk gemaakt door een vaste orde. Maar een leven van louter eten, drinken en liefde bedrijven wordt uiteindelijk routineus. Jim Mahoney wil uitbreken. Een orkaan bedreigt de stad en tijdens een ‘nacht van verschrikkingen’ bedenkt hij het idee van een totale anarchie. Stelen, verkrachten, doden – alles moet kunnen ‘in het belang van de maatschappij, het welzijn van de stad, de toekomst van de mensheid en de persoonlijke genoegdoening’, aldus  nog Jim. Wanneer Jims ‘nieuwe wet’ in praktijk wordt gezet, belandt Mahagonny in een neerwaartse spiraal. Alle solidariteit tussen mensen is zoek, zo ervaart Jim wanneer zijn liefje Jenny en zijn vroegere kompaan Bill niet ingaan op zijn vraag hem financieel uit de nood te helpen. Jim moet boeten voor de enige echte overtreding in Mahagonny: geen cash hebben. Na Jims proces en zijn groteske executie belandt de stad in een totale chaos. Het paradijs is razend snel verworden tot een regelrechte hel.

Een nieuwe vorm van opera

Kurt Weill en Bertolt Brecht hadden al ideeën voor een opera rond de fictieve stad Mahagonny bij hun allereerste ontmoeting in de lente van 1927. Ze testen hun samenwerking met kleinschalig muziektheater, het Mahagonny Songspiel, dat in première ging in Baden-Baden (juli 1927) en dat ze beschouwden als een voorstudie voor de geplande opera. Gebaseerd op de Mahagonny-gesänge van Brecht bepaalde het Songspiel al de krachtlijnen voor Weills vernieuwende operataal: songs in plaats van aria’s, een jazzensemble in plaats van een groot symfonisch orkest en een partituur die zich laaft aan het sentiment van Schlagers en variétémuziek naast blues, tango en ragtime. De creatie van de opera Mahagonny in de Opera van Leipzig (1930) was één van de grootste theaterschandalen in het toenmalige Duitsland, het Duitsland van de Weimar Republiek.  ‘Generalmusikdirektor’ Gustav Brecher werd verweten het huis te hebben opgesteld voor onversneden communistische propaganda! Een paar jaar later werd Weills muziek door de nazi's gebrandmerkt als 'Entartete Musik', letterlijk 'ontaarde muziek'.

De Vlaamse Opera opent het nieuwe seizoen met 'Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonnye, in een regie van Calixto Bieito, ongetwijfeld een van de meest spraakmakende regisseurs van het moment.

Breng naar aanleiding van deze editie van Erfgoeddag een stukje theater- of operageschiedenis. Hoezeer verschillen de ensceneringen, kostuums, dramaturgie, acteerspel, enz. tussen vroeger en nu? Toon het archief van je theatergezelschap of huis,  belicht de protagonisten ((anti)helden en heldinnen) en vertel er meteen ook bij hoe er met die materiële sporen wordt omgegaan.

Afbeeldingen:
Bovenaan: oorspronkelijk scènebeeld uit de première, 'Flugzeuge bombardieren die Netzestadt', Caspar Neher, © Österreichisches Theatermuseum
Onderaan: Portret van Kurt Weill © Bundesarchiv, de affiche van de première in Leipzig. Daarnaast: de cover van een folder over 'Entartete Musik', uit 1938. Ten slotte: campagnebeeld voor deze productie van de Vlaamse Opera © Vlaamse Opera.

Bekijk hieronder een trailer van de opera. Je kunt dit ook via de toegankelijke YouTube-player bekijken.