Nieuwe musea, uitbreidingen of reconversies kunnen nieuw leven blazen in een gemeenschap. Dat is ook de doelstelling van het project A Stage for Brussels, een samenwerkingsproject tussen KANAL en Centre Pompidou. Op 22 maart werd het project KANAL voorgesteld aan de pers én werd ook de laureaat van de ontwerpwedstrijd bekendgemaakt.

Al enkele jaren is de reconversie van de voormalige Citroënsite tot een nieuw museum voor hedendaagse kunst in Brussel onderwerp van het publieke en politieke debat. Ondertussen is de klemtoon wijselijk verschoven en wordt veeleer gesproken over KANAL als een Stage for Brussels, een cultuurtempel voor Brusselse kunstenaars waarbij ook jongeren uit de buurt en bewoners uit het hele gewest betrokken worden. Met een oppervlak van bijna 39.100 m² zal er ongeveer 12.500 m² voorzien worden voor publieke en multifunctionele ruimte die vrij toegankelijk is voor iedereen.

A Stage for Brussels

De site is gelegen in een zone waar nieuwe ontwikkelingen focussen op een mix van wonen, werken, ontspannen en produceren, een activiteit die historisch gelinkt wordt aan het gebied. Tot voor kort lag de focus erg sterk op de creatie van een nieuw museum voor Brussel, een piste die nogal wat tegenwind oogstte. Het huidige en winnende ontwerp verwisselt het geweer van schouder en legt veel meer de klemtoon op de bredere werking van KANAL en zijn immersie in de omgeving.

Het ontwerpteam bestaat uit de architectenbureaus noAarchitecten (Brussel & Brugge), EM2N (Zürich) en Sergison Bates architects (Londen). NoAarchitecten verbouwde in het verleden nog andere museale en culturele infrastructuren zoals de Lakenhallen in Ieper voor het In Flanders Fields Museum, het Plantin Moretus Museum in Antwerpen en het Vlasmuseum Texture in Kortrijk.

Voor de ontwerpers zijn productie en openheid kernbegrippen van de nieuwe cultuurpool. Productie als bindmiddel tussen het verleden (van de voormalige Citroënfabriek) en de toekomstige werking van KANAL, en openheid als link tussen de toegankelijkheid en transparantie van de huidige site in relatie tot de bewoners van de omgeving en de stad.

De cultuurpool KANAL– Centre Pompidou ligt op een site van 100x200 m met een totaal netto oppervlak van 39.100 m² (+2.500 m² parkeergelegenheid), verdeeld over een openbare publieke binnenruimte van 12.500 m², een museum met 12.200 m² aan tentoonstellingsruimte, het CIVA met 7.000 m³ (waarvan 1.800 m² aan tentoonstellingsruimte). De begroting van de werken werd geraamd op 125 miljoen euro (excl. btw).

Culturele stad in wording

De eerste tien jaar wordt gewerkt met Centre Pompidou als partner, nadien gaat men verder met een eigen collectie die in tussentijd wordt opgebouwd. Vanaf mei kan het publiek dertien maanden lang het gebouw ontdekken. Op de agenda een programma dat een voorproef geeft van de culturele stad in wording, met o.a. kunst- en architectuurtentoonstellingen en nieuwe creaties van Brusselse kunstenaars.

Vanaf juni 2019 (tot 2022) wordt het gebouw in verschillende fases gerestaureerd en verbouwd. Twee circulatieassen geven toegang tot drie grote nieuwe dozen: voor het museum, het CIVA en een auditorium met 400 zitplaatsen. Deze drie dozen hebben elk een andere atmosfeer en laten, als afzonderlijke en nieuw gebouwde entiteiten, gemakkelijker toe om tegemoet te komen aan infrastructurele, programmatorische of klimaateisen die voor elk van de ruimtes verschillend zijn.

Ontdaan van ruis

Het gebouw behoudt alle iconische elementen van de bestaande architectuur die in 1930 in modernistische stijl werd vormgegeven. Terwijl in het verleden de showroom - gericht naar de stad - de aandacht vestigde op het afgewerkte product, werd in de werkplaats - aan het kanaal - het accent gelegd op de productiviteit. Het nieuwe gebouw legt analoog met het oude de link tussen productiviteit en showroom als baken op de stad.

Het gebouw heeft vier toegangen in het verlengde van de noord-zuid- en de oost-westas. De toegangen en circulatiezones worden verbonden met het hart (de drie nieuwe dozen). Als symbool en hoofdingang is er de showroom met erboven een panoramisch terras. De showroom wordt ontdaan van ruis die doorheen de jaren werd toegevoegd en opnieuw hersteld naar een transparante iconische ruimte. Het kenmerkende witte fries bovenin de gevel wordt rondom het hele gebouw verlengd in de vorm van een lichtkrant.

Internationale inspiratiebronnen

Voor de conceptvorming is breed overleg gevoerd met het Brusselse sociaal-culturele veld (o.a. JES, Huis van culturen en sociale samenhang, diverse lokale kunstenaars), met het Kaaitheater vlakbij en met internationale gesprekspartners als Tate Modern (cfr. Tate Exchange) en het Deutsches Architekturmuseum. De culturele instellingen 104 (Parijs) en de voormalige melkfabriek die getransformeerd werd naar het multifunctioneel complex Tony Areal (Zurich) met cultuur, educatie, restaurants, shops en woonfaciliteiten, waren een inspiratiebron voor de conceptvorming en ontwikkeling van de KANAL-site.

Atelier Kanal (een fysiek platform in de showroom) wordt vanaf heden de creatieve plek waar de komende maanden en jaren het wedstrijdontwerp verder vorm krijgt. Gesprekken en workshops tussen ontwerpers, stakeholders en het brede publiek worden er voortgezet. De productie, het work in progress wordt door een continue dialoog open en transparant gehouden. Kernbegrippen die voor het ontwerpteam belangrijk zijn, komen ook in hun projectuitwerking tot uiting.

Meer info

• KANAL. Een nieuwe ambitie voor Brussel
• noAarchitecten, EM2N en Sergison Bates architects winnen de internationale architectuurwedstrijd

Foto: Rendering interieur KANAL-Centre Pompidou © NOA/EM2N/SERGISON BATES

Leestip: The Architecture Museum Effect / De effecten van architectuurmusea in OASE 99 (2017). Dit item kan u lezen en ontlenen via de FARO-bibliotheek.