Ademruimte. Het museum van de twijfel

Een quarantaineperiode is een ideaal moment om het nuttige aan het aangename te koppelen en te genieten van een goed boek. Een bestelling van twee boeken – vers van de pers – ligt twee dagen later en volledig volgens de regels van de social distancing al voor de deur: Relational Design. Het vormgeven van een emotionele band als katalysator voor duurzaamheid en Het museum van de twijfel.

Pas later besef ik dat beide boeken hun bestaansrecht te danken hebben aan auteurs die verbonden zijn aan twee Gentse onderwijsinstellingen die slechts enkele straten van elkaar verwijderd zijn. Beide titels zijn een aanrader voor iedereen die op de een of andere manier betrokken is bij vormgeving. Het museum van de twijfel is zelfs een absolute must voor erfgoedmedewerkers die een nieuwe museuminrichting of een herziening van hun collectiepresentatie plannen.

Intense en verbindende ervaring

Hoe toon je in een museale context de schoonheid, complexiteit en kwetsbaarheid van wetenschap, zonder haar geloofwaardigheid op het spel te zetten? In Het museum van de twijfel gaat Marjan Doom op zoek naar een antwoord op die vraag.

De opening van het Gentse Universiteitsmuseum (GUM) bood haar als curator de kans om na te denken over de functie van een wetenschapsmuseum in de 21e eeuw. Het werd een denkoefening naar de vraag welke unieke positie een museum kan innemen in het landschap van wetenschap en communicatie, en hoe dat dan zou kunnen. De denkoefening werd een manifest, een beginselverklaring in progress, waarbij de oefening nooit af is maar een open einde heeft, een voortdurend experiment is.

De publicatie bestaat uit twee delen. Het eerste deel omvat een verzameling ideeën, beschouwingen en een heleboel theoretische vragen. Die worden in het tweede deel omgezet in praktijk, met een beschrijving van het GUM als museale case.

Doorheen haar ideeën en beschouwingen als "Durf kwetsbaar te zijn", "Durf interdisciplinair tentoon te stellen", "Zoek de dialoog op met de kunsten" en "Vergeet de schoonheid en de poëzie niet", geeft Marjan Doom duidelijk aan niet te verlangen naar de uitwerking van een typisch wetenschapsmuseum waar paradigma’s historisch worden gekaderd en theoretisch worden onderbouwd. Noch is het de bedoeling om de bezoeker onder te dompelen in een hapklare scenografie met een waaier van primaire en secundaire kleuren en her en der doeopdrachten zoals die vaak met wetenschapsmusea worden geassocieerd.

“Samen kijken naar Rothko kan een intense en verbindende ervaring zijn. Maar, al lijkt het voor velen minder voor de hand liggend, samen een slinger van Foucault bekijken kan dat ook! Ook daarin zit een potentiële lading aan existentiële vragen vervat. Het is een kwestie van hoe het wordt tentoongesteld en met welk opzet”. (MD, p. 27)

Herwaardering van de twijfel

Doom heeft eerder een plek voor ogen waar kunst en wetenschap elkaar versterken. Waar er plaats is voor overpeinzing en twijfel als een gemeenschappelijke motor van de geest van de wetenschapper én van de kunstenaar. Ze is ervan overtuigd dat het aangaan van de dialoog tussen wetenschap en kunst de onderzoeksgemeenschap stimuleert om haar rol als maatschappelijke denktank meer te omarmen.

De auteur houdt een bezield pleidooi voor een betere dialoog tussen wetenschap en kunst, maar ook voor een herwaardering van de twijfel. Musea zijn, net als wetenschap zelf, bij uitstek vrijhavens om valse zekerheden los te laten en twijfel opnieuw de plaats te geven die hij verdient.

“De context en plek waarin we tentoonstellen, brengt een extra betekenislaag aan. Een lieu de mémoire kan de saus zijn die de wetenschappelijke inhoud van een tentoonstelling met een ervaring bindt. In wetenschappelijke instellingen zijn er zoveel plekken die een kader kunnen bieden om de deur van de ivoren toren op een kier te zetten. Een museum dat per definitie deel moet uit maken van de publieke ruimte, is de perfecte katalysator om de poort open te breken.” (MD, p. 33)

Het vervolg op het boek, het derde deel of de opening van het GUM midden maart is door de COVID-19-uitbraak en de daaropvolgende richtlijnen van de Nationale Veiligheidsraad verschoven naar een latere datum. Ter plaatse nagaan hoe al die ideeën en beschouwingen uiteindelijk een plek en vorm kregen in de collectieopstelling en de gehele museale ruimte zelf ervaren kan dus nog even niet.

Het manifest is een verademing in een wereld waarin het tegenwoordig een tendens is om alles snel efficiënt en overmatig te beheersen, te organiseren en te plannen. Organisaties en hun medewerkers krijgen vaak niet de tijd om op complexe vraagstukken antwoorden te formuleren en ruimtelijke vertalingen te maken met enige gelaagdheid. Laat het een pleidooi zijn naar opdrachtgevers om de moedige beslissing te nemen om voldoende tijd vrij te maken voor die reflectie.

In een publicatie van twintig jaar geleden, Ademruimte. Van cultuurproduct tot productcultuur, kaart Ann Van Sevenant het belang aan van de verruimende aspecten van cultuurdragers die ons speelruimte laten en ademruimte verschaffen. Het manifest Het museum van de twijfel is een bijdrage aan de weg naar die ruimte.

Bekijk hier een interview met Marjan Doom:

Marjan Doom is doctor in de diergeneeskunde, was conservator van het Morfologisch Museum in Gent en heeft verschillende tentoonstellingen gecureerd. Daarnaast is ze een van de medewerkers achter de schermen van kunstenares Berlinde De Bruyckere. Haar artistieke blik opent het perspectief om wetenschap ook als een cultureel fenomeen te bekijken. Als directeur van het Gents Universiteitsmuseum zoekt ze de raakvlakken op tussen wetenschap, kunst en samenleving.

M. Doom, Het museum van de twijfel. Een bescheiden manifest van een wetenschapscurator. Academia Press, 2020. ISBN 9789401465779.

Het andere boek waarvan sprake in deze blog, Relational design. Het vormgeven van een emotionele band als katalysator voor duurzaamheid werd geschreven door Dirk van Gogh, Marina Yee, Christophe Sonck, Helena Dietrich, María Boto Ordóñez en Elien Haentjens en werd eveneens uitgegeven bij Academia Press. ISBN 9789401470681.

Illustraties: © Pjotr grafisch ontwerp

Monique Verelst

24 april 2020

Musea