Erfgoed van feminisme en vrouwengeschiedenis in de schijnwerpers
Op 11 februari vindt het tweede webinar van de reeks To Imagine Otherwise: future archives plaats. Daarin belicht Michelle Caswell feminist standpoint appraisal, een methodologie en strategie voor de waardering van archiefdocumenten. Feminist standpoint appraisal kent expliciet waarde toe aan archiefstukken die zijn gemaakt en bewaard door individuen en gemeenschappen die traditioneel veroordeeld waren tot een leven in de marge, zoals vrouwen, personen van kleur, leden van de LGBTQIA+ gemeenschap, etc.
Een archief dat daar resoluut op inzet is het AVG-Carhif, het archief- en onderzoekscentrum voor vrouwengeschiedenis. Als vooruitblik op het webinar, sprak FARO met Els Flour, archivaris bij het AVG-Carhif.
Archief- en onderzoekscentrum voor vrouwengeschiedenis
Het AVG-Carhif werd in 1995 opgericht als tweetalig archief- en onderzoekscentrum voor vrouwengeschiedenis. Els verduidelijkt de ontstaansgeschiedenis: “Begin jaren 1990 gaf toenmalig minister voor Gelijke kansen Miet Smet opdracht voor een onderzoek naar archieven van de vrouwenbeweging en het feminisme. Het eindresultaat was een repertorium van archieven, zowel bewaard in publieke archiefcentra en bibliotheken als bij private organisaties en privépersonen. Daaruit bleek dat vooral het erfgoed van ‘zuilgebonden’ organisaties – zoals het huidige VIVA-SVV en Femma – al bewaard werd, maar dat het bestaande archieflandschap geen plaats bood aan het erfgoed van heel wat ongebonden en pluralistische vrouwenorganisaties. Het was bijvoorbeeld confronterend hoe weinig materiaal er restte van het feministisch engagement in de periode 1890-1940.”
Miet Smet besloot daarom een gespecialiseerd archiefcentrum op te richten en onder te brengen in het gebouw Amazone, een ondersteunende infrastructuur voor de Belgische vrouwenbeweging. Het AVG-Carhif focust vanaf zijn ontstaan op het erfgoed van autonome vrouwenbewegingen en breder op actoren die werken rond gender en de gelijkheid van m/v/x. Het wordt gesubsidieerd door het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.
Els Flour: “Vandaag wordt het erfgoed van morgen gemaakt. Het feminisme is springlevend en dankzij sociale media gebeurt er ook veel online. We proberen dan ook goede contacten te leggen en te onderhouden met vrouwenorganisaties die momenteel actief zijn en hen te sensibiliseren over archief- en erfgoedzorg, ook van hun online content. In 2019 contacteerden we in het kader van het erfgoedproject 50 jaar feministisch geheugen bijvoorbeeld een aantal jonge feministische collectieven. Het onderhouden van zo’n contacten vraagt een grote tijdsinspanning van ons – omdat we een klein archiefcentrum zijn – maar ook van de organisaties, die vaak puur op vrijwilligers draaien.”
Archivaris als bemiddelaar?
In haar lezing zal Michelle Caswell het ook hebben over de positie van de archivaris. Terwijl die vroeger een expertenrol toegewezen kreeg, en met een zogenaamde objectieve blik archieven selecteerde en inventariseerde, is er vandaag steeds meer aandacht voor interactie met en inbreng van andere actoren. Hoe neemt AVG-Carhif de overtuigingen, standpunten en visies van vrouwenbewegingen mee bij het bewaren van hun archiefmateriaal?
Els Flour: “Bij het opnemen en inventariseren van een archief neem ik samen met de andere archivarissen van het AVG-Carhif de leiding. We maken op voorhand wel afspraken over eventuele selectie en nemen contact op met de bewuste organisatie als we bij de inventarisatie vragen hebben over bepaalde aspecten van de werking of de structuur. We lazen wel al over meer participatieve manieren van werken, maar dat vraagt een personeelsinzet die wij momenteel niet kunnen vrijmaken. Een inventaris opstellen met een goede structuur en heldere beschrijvingen vraagt best wat opleiding en oefening en we kunnen archiefvormers daar momenteel (nog) niet in begeleiden.”
In het kader van het project 50 jaar feministisch geheugen zette AVG-Carhif een eerste participatieve activiteit op: een ontmoetingsdag voor en door mensen die actief waren en zijn in het feminisme van de jaren 1970 tot nu. Denk aan workshops om foto’s te helpen identificeren, getuigenissen over het eigen engagement, een intergenerationeel debat, het maken van een affiche van het eigen feministische parcours …
"En dat in de twee richtingen: wij voelden dat de zorg die we dragen voor het erfgoed van de feministische beweging ook een erkenning inhoudt van de waarde van dat feministische engagement. En omgekeerd voelden de aanwezige ‘archiefvormers’ onze betrokkenheid. We wisten dat natuurlijk al, maar nu deelden we het.”
Meerstemmige collectie
Naast het participatieve aspect, is er in feminist standpoint appraisal ook aandacht voor een meerstemmige aanpak. Ook AVG-Carhif tracht aandacht te hebben voor verscheidene standpunten en organisaties. Els verduidelijkt: “Het feminisme en de vrouwenbeweging zijn niet vrij van hiërarchieën. Ook hier speelde lange tijd de norm van de witte heterovrouw. We zijn bijvoorbeeld partner van het Fonds Suzan Daniel, het holebi- en trans*-archief en -documentatiecentrum. Zij leggen de contacten met de lesbische beweging, wij stellen depotruimte ter beschikking."
"Sinds enkele jaren bevragen we ook de ‘witheid’ van onze collecties. We waren ons daar al eerder van bewust, maar je kan pas een eerste stap zetten als je het ten volle benoemt. Zo’n blinde vlek verhelpen vraagt veel tijd en aandacht, en soms moet je ook aan je werking en aanbod schaven, om die beter af te stemmen op de behoeften.” Els deelt daarbij een aantal tips: het belang van luisterbereidheid, tijd vrijmaken wanneer er vragen komen rond nieuwe thema's, aandacht hebben voor gevoeligheden die soms nieuw zijn, en samenwerkingen aangaan.
Benieuwd naar meer internationale voorbeelden? Volg op 11 februari het webinar van Michelle Caswell, ‘Wie bepaalt de waarde van archieven? Een feministische benadering’. Via deze link schrijft u zich gratis in.
Foto’s: Voorbeeld collectie // Uittekenen eigen feministisch parcours // Ontmoetingsdag 50 jaar feministisch geheugen © AVG-Carhif
