Definitie van immaterieel cultureel erfgoed

De UNESCO Conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed van 2003 betekende een kantelpunt in de omgang met cultureel erfgoed. De Conventie erkende dat ook praktijken, kennis en vaardigheden erfgoed zijn en liet hiermee een object-georiënteerde visie op erfgoed los. Er werd eveneens komaf gemaakt met het oude jargon van ‘folklore’ en ‘traditionele cultuur’ vanuit de conclusie dat de definitie (productgeoriënteerd) en scope (Eurocentrisch) van deze termen te beperkt was. De term immaterieel cultureel erfgoed, en bijhorende UNESCO-definitie, komt aan deze bezwaren tegemoet: 

"Het immaterieel cultureel erfgoed betekent zowel de praktijken, voorstellingen, uitdrukkingen, kennis, vaardigheden als de instrumenten, objecten, artefacten en culturele ruimtes die daarmee worden geassocieerd, die gemeenschappen, groepen en, in sommige gevallen, individuen erkennen als deel van hun cultureel erfgoed. Dit immaterieel cultureel erfgoed, overgedragen van generatie op generatie, wordt altijd herschapen door gemeenschappen en groepen als antwoord op hun omgeving, hun interactie met de natuur en hun geschiedenis, en geeft hen een gevoel van identiteit en continuïteit, en bevordert dus het respect voor culturele diversiteit en menselijke creativiteit."

(Bron: zie de website van UNESCO voor een Engelstalige tekst. Een Nederlandstalige vertaling is te vinden in de toolkit Immaterieel Cultureel Erfgoed, aanwezig in de FARO-bibliotheek.)

Wat is ICE?

ICE zijn hedendaagse praktijken en gewoonten, geworteld in het verleden. Een ander belangrijk kenmerk is dat ICE dynamisch en veranderlijk is. Daarnaast is er een cruciale rol weggelegd voor gemeenschappen, groepen en individuen. Zij beslissen wat voor hen als immaterieel cultureel erfgoed geldt.

Denk bijvoorbeeld maar aan: vuurwerk afsteken op oudejaarsavond, goede voornemens maken bij een nieuw jaarbegin, pannenkoeken bakken op Maria Lichtmis, het begin van de lente of het Suikerfeest vieren, grondwitloof telen, de Belgische biercultuur, naar de kermis of naar de Gentse Feesten gaan, de vaardigheden van de smid, de lepelsnijder en de kantklosser, spaghetti of tajine maken volgens aloud familierecept, de muziekkunst van het jachthoornblazen, etc.

Borgen

Een sleutelwoord in het ICE-jargon is ‘borgen’. Borgen is bewust actie ondernemen zodat het immaterieel cultureel erfgoed nog decennialang kan bestaan. Denk bijvoorbeeld maar aan het uitvoerig documenteren van een praktijk of een actief vrijwilligersbeleid voeren. Het is zorgen voor uw erfgoed met het oog op morgen.

Meer weten over ICE?

Hier zijn onze leestips:

• Voor wie meer inzicht wil in de UNESCO Conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed van 2003 is er het boek Intangible Heritage van Natsuko Akagawa en Laurajane Smith. Dit boek biedt een analyse van de ontwikkeling van de Conventie en haar (theoretische) implicaties.
• Safeguarding intangible heritage: practices and politics uit 2019 is het vervolg op bovenstaand boek. Meer dan tien jaar na de Conventie laat het zijn licht schijnen over internationale ICE-praktijken en beleidsmaatregelen, vanuit een conceptuele en theoretische invalshoek.
• Wat kunt u als erfgoedmedewerker betekenen voor het borgen van ICE? U leest het in Brokers, Facilitators and Mediation: Critical Success (F)Actors for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage.
• In 2010 zette de Vlaamse overheid haar beleid voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed op papier. Plannen voor een nieuwe visie op deze beleidslijn zitten in de pijplijn.
• Voor wie geïnteresseerd is in de achtergrond van de wetenschap volkskunde en de bijhorende verschuivingen, is Volkscultuur. Een inleiding in de Nederlandse etnologie een aanrader.

Interessante websites zijn:

• www.immaterieelerfgoed.be: website van Werkplaats immaterieel erfgoed, de cultureel-erfgoedorganisatie die de cultureel-erfgoedwerking opneemt voor immaterieel cultureel erfgoed. Hier vindt u inspirerende borgingspraktijken, heel veel voorbeelden van ICE in Vlaanderen en meer informatie over Vlaamse en internationale spelers die rond ICE werken.
• www.kunstenenerfgoed.be/wat-doen-we/immaterieel-cultureel-erfgoed: op deze webpagina leest u meer over het beleid voor immaterieel cultureel erfgoed van de Vlaamse overheid.
• Ich.unesco.org: hier moet u zijn voor de beleidsteksten van de conventie en voor een wereldwijde blik op immaterieel cultureel erfgoed.
• www.immaterieelerfgoed.nl: de website van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, de evenknie van de Werkplaats. Ook hier vindt u boeiend leesvoer over recente ontwikkelingen in het immaterieel cultureel-erfgoedveld.

Deze blog maakt deel uit van het e-dossier 'Verkenner | Groeien in uw nieuwe erfgoedjob', dat u hier in zijn geheel kan raadplegen.

Foto's:

• Reuzenommegang Katuit. Anne Van de Velde - Own work via Wikimedia Commons, CC BY 4.0
• Koninklijke Steltenlopers Merchtem. Stokkestijn - Own work via Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0