Erfgoedoproep 'Vijftig jaar feministisch geheugen' en uitwisselingsdagen

Fase 1: focus op initiatieven uit de periode 1970 - 2000

Tijdens de eerste projectfase (oktober 2019 - juni 2020) werkten de partners in het project een erfgoedoproep uit die ze verspreidden via hun respectieve netwerken. De focus lag op initiatieven uit de jaren 1970, 1980 en 1990. De respons was heel positief: er werd nieuw erfgoed aangemeld, vaak niet omvangrijk maar wel over organisaties die nog niet in beeld waren in de collecties van de partners. Af en toe genereerde de oproep een sterke dynamiek, waarbij mensen weer contact met elkaar zochten om erfgoed samen te brengen.

Persoonlijke connecties bleken wel een belangrijke factor in het succes de oproep: voor gemeenten waar die contacten er niet waren, werden affiches verspreid met de hulp van erfgoedcellen en berichten gepost op Facebook, maar dat leverde bijna  nooit resultaat op. 

De erfoedaanmeldingen werden opgenomen in het collectiebeheerssysteem van het AVG en/of in Archiefbank Vlaanderen.

Het luik erfgoedoproep mondde uit in een bijzonder geslaagde intergenerationele ontmoetingsdag eind mei. Militantes uit de feminisische beweging van 1970 tot vandaag kregen daarin een heel actieve rol in een reeks participatieve ateliers. Daarin konden ze op stadsplanning een 'mapping' doen van de feministische beweging, een affiche maken van hun eigen parcours, verhalen toevertrouwen aan de databank van Brussel Behoort ons Toe, een feministische basisteksten herlezen en bespreken enzovoort. De evaluatie hiervan was heel positief, zowel bij de deelnemers als bij de partners in het project, de dag versterkte merkbaar de wederzijdse betrokkenheid tussen 'archiefvormers' en 'erfgoedorganisaties'.

Het AVG registreerde alle  intiatieven die in de loop van het project opdoken in een centrale excel-tabel, die het systematisch zal blijven aanvullen. Deze lijst bevat inmiddels de namen van meer dan 450 feministische en vrouwengroepen uit de periode 1970-2020. Ze zal zowel de toekomstige prospectie naar archieven structureren als inspiratie bieden voor uitwisselingsactiviteiten. 

Fase 2: focus op initiatieven uit de periode 2000 - 2020 en op 'zelforganisaties' van vrouwen met migratieroots

Tijdende tweede fase van het project stonden twee andere doelgroepen centraal: jonge feministische collectieven en zogenaamde zelforganisaties van vrouwen met migratieroots.

Uit contacten tijdens de eerste fase van het project was gebleken dat erfgoedzorg zich moeilijk laat inpassen in de werking van zelforganisaties. Zij hebben veel interesse in vrouwengeschiedenis, maar omdat ze met heel beperkte middelen werken, vaak zonder betaald personeel, en al sterk bevraagd worden, is er weinig marge voor bijkomende initiatieven. In oktober 2019 werd met enkele vertegenwoordigsters van vrouwengroepen uit etnisch-culturele minderheden en de overkoepelende federaties besproken hoe het project beter bij hun werking kon aansluiten. De suggesties betroffen onder meer een apart project mondelinge geschiedenis en een vorming vrouwengeschiedenis op maat van het doelpubliek van deze organisaties. 

Omdat het bijsturen van het project moeilijk parallel te organiseren was met de afwerking van de tentoonstelling werd de planning als volgt bijgestuurd:

• eind 2019: eerste versie van een vorming 'vrouwengeschiedenis op maat van het doelpubliek van de organisaties, met test via FMV.
• lokale uitwisselingstafels met speciale aandacht voor de plaats van organisaties van vrouwen met migratieroots in het landschap. Opzet: drie uitwisselingstafels (Brussel, Gent en Antwerpen) in de loop van mei, en de resultaten voorstellen op de afsluitende ontmoetingsdag van juni 2020
• uitkijken naar financiering voor een project mondelinge geschiedenis rond organisaties van vrouwen met migratieroots.

Omwille van covid-19 kon deze bijgestelde planning niet worden afgewerkt.

Stand van zaken en toekomstperspectief:

• ontwerp van vorming over erfgoed en vrouwengeschiedenis gemaakt, nog niet getest. Wel test met een meer algemene vorming over de geschiedenis van stereotypen m/v (vrouwengroep van De Vaartkapoen);
• subsidieaanvraag (Urban Brussels) voor een erfgoedproject met ook een luik mondelinge geschiedenis (ingediend, procedure loopt); 
• o.w.v. covid-19 geen uitwisselingstafels en afsluitende ontmoetingsdag met specifieke activiteiten mogelijk binnen fase 2. Er is overleg gestart over uitwisselingstafels in 2021
• test met een online-enquête naar erfgoed (juni 2020): weinig respons maar wordt opnieuw gelanceerd in september met focus op jonge collectieven.

Het geplande modeltraject voor het bereiken van jonge collectieven en vrouwengroepen uit etnisch-culurele minderheden) is niet volgens planning afgewerkt. Corona speelde daarin een grote rol, maar het AVG onderschatte ook deels de tijdsinvestering die nodig is om de beoogde doelgroepen ten volle bij een erfgoedproject te betrekken. Wel zijn enkele belangrijke stappen gezet: het AVG heeft een veel beter zich op het landschap en de behoeften. Het plant om jonge collectieven verder aan te spreken met de online-enquête en uit te nodigen voor vormingen rond erfgoedzorg. Voor zelforganisaties van vrouwen met migratieroots wil het AVG inzetten op rondetafels (die zich niet beperken tot deze doelgroep, maar ze wel centraal zetten) en het atelier rond de geschiedenis van de vrouwenbeweging verder op punt zetten.

Tentoonstelling 'Vrouwen vrij, een andere wereld, het feminisme van de jaren 1970 in België'

‘Vrouwen vrij, een andere wereld’ focust op het maatschappelijke project van het feminisme van de jaren 1970 in België, met aandacht voor de historische context waarin de beweging ontstond en de actievormen die ze gebruikte. De tentoonstelling toont meer dan 200 sterk gevarieerde tijdsdocumenten, toegelicht met korte en heldere begeleidende teksten. Drie videomontages verlevendigen het parcours: de archiefbeelden (VRT en RTBF) geven een idee van de dynamiek van de beweging en de getuigenissen voegen daar telkens een geëngageerde persoonlijke terugblik aan toe.De tentoonstelling is tweetalig Nederlands/Frans uitgewerkt, met een bezoekersgids in het Engels.

De tentoonstelling opende op 19/2 in BELvue en nam een heel sterke start qua bezoekersaantallen. Op 13/3 sloot BELvue omwille van covid-19. De expo heropende op 18/5. Oorspronkelijk zou ze lopen tot 24/5, maar BELvue bood een verlenging aan tot 30/8. Met beperkingen inzake het aantal bezoekers kon de tentoonstelling zo toch terug van start aan.

'Vrouwen vrij, een andere wereld' is geconcipieerd als rondreizend: ze bestaat uit 40 panelen die zijn bevestigd op een modulaire dragende structuur die zich in heel verschillende ruimtes laat inpassen.

Een tentoonstelling met reproducties heeft als nadeel dat ze vaak minder dynamiek uitstraalt dan een tentoonstelling die vooral originele tijdsdocumenten toont, zeker indien ze uit vrij uniforme onderdelen bestaat om het rondreizen te vergemakkelijken. De duurzaamheid is evenwel groter en aangezien de komende jaren nog heel wat gebeurtenissen uit de feministische jaren 1970 in de belangstelling kunnen staan (de 50ste verjaardag van de Vrouwendag van 11/11/1972, van een aantal vrouwenhuizen en vluchthuizen, van de Wereldvrouwenconferentie van de VN) wogen de voordelen van een rondreizende tentoonstelling op tegen de nadelen. Net als bij de eerste opstelling in museum BELvue in Brussel, kunnen vitrines met originele stukken bij elke opstelling extra inhoud toevoegen, bijvoorbeeld over lokale initiatieven.

De optie voor een rondreizende tentoonstelling bleek onverwacht een voordeel in de covid-19-periode: ze kon gemakkelijk en zonder grote kosten voor verzekeringen en vitrinekasten worden verlengd in museum BELvue, waar ze anders het gros van de voorziene looptijd gesloten zou zijn. En de hoop is dat ze bij toekomstige opstellingen weer toegankelijk zal zijn voor school- en andere groepen.

Wie interesse heeft om de tentoonstelling te ontlenen kan het presentatiedossier opvragen.

Pedagogische instrumenten

Het AVG-Carhif realiseerde een pedagogisch dossier over het feminisme van jaren 1970 voor gebruik in de klas. Leerkrachten kunnen er een bezoek aan de tentoonstelling mee voorbereiden of verwerken, maar het instrument is net zo goed bruikbaar los van een tentoonstellingsbezoek. Het bestaat uit 12 thematische fiches met opdrachten en achtergrondinformatie en zo'n 60  tijdsdocumenten (tekstfragmenten, foto's, affiches, tekeningen en karikaturen …) om de modelopdrachten mee op te lossen, of waarmee leerkrachten zelf opdrachten kunnen creëren. Het dossier is op maat van leerlingen (en hun docenten) van de laatste graad van het secundair onderwijs en van cursisten in het volwassenenonderwijs. Een aantal opdrachten en documenten liggen binnen bereik van jongere leerlingen. Het AVG ontwierp het dossier, schreef de teksten, selecteerde de tijdsdocumenten, zorgde voor de vertaling en corrigeerde de drukproeven. De lay-out was in handen van Griet Vanhautte. Het dossier is als pdf beschikbaar op de website van het AVG en staat op de website van KlasCement.

Een studente van de Educatieve Master Geschiedenis van de UGent werkte in het kader van haar stage aan een pedagogische tool om groepsbezoeken op het niveau van het secundair onderwijs te omkaderen (beschikbaar vanaf september 2020).

Het AVG gaf feedback bij het kinderparcours bij de tentoonstelling dat de pedagogische dienst van BELvue ontwikkelde voor de leeftijdsgroep 8-12 jaar. 

Publieksevenement, wetenschappelijk colloquium, publicatie

Het publieksevenement (uit te werken door partnerorganisatie RoSa) rond 'feministische debatten vroeger en nu' was ingepland tijdens het slotevenement en kon omwille van de maatregelen rond covid-19 niet plaatsvinden.

Voor het wetenschappelijk colloquium (geen financiering gevraagd, uitvoering door universiteiten) was het idee om in eerste instantie een of twee interuniversitaire seminaries te organiseren over de stand van zaken van het onderzoek en vervolgens eind 2021 een colloquium op te zetten met inbreng uit buurlanden. Het uitsturen van een oproep tot bijdragen (gepland lente 2020) voor de seminaries is voor onbepaalde tijd uitgesteld omwille van de onzekerheid rond covid-19. Ook met het colloquium wordt gewacht.

De gesprekken met uitgeverij ASP over een publieksboek zijn lopend. Als publicatiedatum wordt de herfst van 2022 vooropgesteld (50ste verjaardag van de Vrouwendag van 11/11/1972). Die extra tijd maakt het mogelijk om het onderzoek dat in voorbereiding van de tentoonstelling gebeurde ten volle te laten renderen en te verwerken in een rijk verhaal.