Met 11 november – Wapenstilstand – achter de rug blikken we graag terug op de vele projecten die de voorbije maanden in en buiten de cultureel-erfgoedsector zijn gelanceerd. Opvallend is dat veel lokale projecten zich focussen op het dagelijks leven in de eigen gemeente. Minder aandacht gaat uit naar het wel en wee van de bewoners die zijn gevlucht. Anders is het in Nederland en Groot-Brittannië, waar er juist heel wat belangstelling is voor het lot van de Belgische vluchtelingen in deze landen.

Het vluchtelingenverhaal in Vlaanderen

Zijn er in eigen land dan geen projecten te vinden over het Belgische vluchtelingenverhaal? Toch wel. Zo is er in het MAS de expo Exodus. Op de vlucht voor oorlog. Zwart-witfoto’s tonen de Belgische uittocht, het leven in ballingschap en de terugkeer naar het verwoeste België. De website Familiegeschiedenis.be lanceerde recent het Themadossier Migratie. De Belgische oorlogsvluchtelingen komen er kort aan bod. Ook het boek Augustus 1914. België op de vlucht van Misjoe Verleyen en Marc de Meyer licht een tipje van de sluier op over de Belgische vluchtelingen in het buitenland. Ook de gemeente Bornem werkte rond vluchtelingen. De vluchtroute vanuit Bornem naar Oud Gastel werd er opnieuw gewandeld. 

In de meeste lokale projecten over de Groote Oorlog komt het thema van de vluchtelingen echter veel minder aan bod. Toch zijn er veel mogelijkheden om met dit thema aan de slag te gaan. Belgische vluchtelingen lieten namelijk zowel in Nederland, Frankrijk als in Groot-Brittannië hun sporen na. Bovendien is er ook nog veel onontgonnen bronnenmateriaal voorhanden. Zo berichtten de Britse kranten regelmatig over de Belgische vluchtelingen. Ook bezitten de Britse National Archives een schat aan informatie over de naar Groot-Brittannië gevluchte Belgen.

Wie is kunnen vluchten? Wat is het profiel van de vluchtelingen? Hoe en waar werden ze opgevangen? Zijn ze al dan niet teruggekeerd? Dit zijn slechts een paar vragen die aan de basis kunnen liggen van een project over de Belgische oorlogsvluchtelingen. Een andere originele insteek is de vergelijking met voorstellingen over hedendaagse oorlogsvluchtelingen. Vluchten voor oorlog is namelijk een thema van alle tijden.

Herdenken in Nederland en Groot-Brittannië

In Nederland en Groot-Brittannië zijn de Belgische vluchtelingen van de Eerste Wereldoorlog het onderwerp van talloze projecten. In het Nederlandse Amersfoort is er bijvoorbeeld de tentoonstelling Belgen op de vlucht – Gastvrij Amersfoort 1914 – 1918 in Museum Flehite. De gemeente Bergen op Zoom maakte de expo De Stroom – Vluchten voor de oorlog, 1914-1918. Beide tentoonstellingen schetsen een beeld van het leven van de Belgische vluchtelingen in hun dorp. Daarbij gaat de aandacht ook uit naar de gevolgen van de vluchtelingenstroom voor de Nederlandse bevolking. In Nederland zijn bovendien al samenwerkingen te vinden met Belgische partners. Het Regionaal Archief Tilburg werkte bijvoorbeeld samen met het Stadsarchief Turnhout en de Erfgoedcel Noorderkempen aan een database van Belgische vluchtelingen in Tilburg. Dergelijke samenwerkingen verdienen meer navolging.

Eenzelfde tendens is te zien in Groot-Brittannië. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtten zo’n 250.000 Belgen het Kanaal over. Dat wordt er nu uitgebreid herdacht. Opmerkelijk is dat het vaak om zeer lokale projecten gaat. Zo herdacht het Porthcawl Museum in Wales de komst van 56 Belgische vluchtelingen. Ook Swansea stelde een tentoonstelling samen over de 762 Belgische vluchtelingen daar. Krantenberichten en foto’s vertellen hun verhaal. 

Wie een globaal overzicht wil over de WOI-projecten in het buitenland, kan voor Nederland terecht op de website www.eerstewereldoorlog.nu. De agenda van de oorlogsprojecten in Groot-Brittannië vindt u hier.

Julie Devlieghere is studente Master of Arts in de geschiedenis aan de Universiteit Gent. In het kader van het Onderzoeksseminarie Publieksgeschiedenis loopt ze stage bij FARO, waar ze meewerkt aan de webpagina over 100 jaar Groote Oorlog.