In november organiseerde het Instituut Collectie Nederland (ICN) een tweedaagse masterclass rond het ontwikkelen van inzichten en concepten voor laag energieverbruik bij de bouw of adaptatie van archiefbewaarplaatsen en museumdepots. Lesgevers waren Poul Klenz Larsen, bouwingenieur, verbonden aan het Nationaal Museum te Kopenhagen, en Tim Padfield, scheikundige en consulent in museumklimaat (UK). Doel van de masterclass was bij museumconservators en -managers, collectie- en archiefbeheerders en consulenten de basiskennis van klimaatcontrole en bouwfysica te verdiepen, om hen toe te laten beter toegerust in gesprek te gaan met architecten en ingenieurs over de technische aspecten van het bouwproject.

De masterclass was een mix van korte presentaties, case-studies en de opdracht om in kleine werkgroepen een museumgebouw te ontwerpen. Voor deze oefeningen werd uitgegaan van fictieve, meestal extreme situaties zoals de bouw van een nieuw museum mét depot op 4000 m hoogte in La Paz, Bolivië, in de woestijn bij Luxor of in het meer gematigde Kopenhagen. Maar waar ter wereld dan ook, om de bewaarcondities voor de collecties te bepalen en de stabiliteit ervan te kunnen garanderen, moeten zowel de dagelijkse als jaarlijkse buitenklimaatcycli in aanmerking worden genomen, moet de evolutie van het buitenklimaat in relatie tot het gewenste binnenklimaat in kaart worden gebracht aan de hand van de psychrometrische kaart, en moet geïdentificeerd worden welke bijsturingen nodig zijn (be- of ontvochtigen, verwarmen of koelen) om beide in overeenstemming te brengen. Dit alles in relatie tot de bewaareisen van de materialen, die correct moeten gespecificeerd worden. Dit kan alleen door een goed inzicht in de impact van klimaatsituaties op de levensduur van de materialen.

Tot nog toe verlieten archief- en collectiebeheerders zich hiervoor blindelings op de vaste standaards voor temperatuur, luchtvochtigheid en luchtbeweging. “Standards are complete nonsens” is dé quote waarmee Tim Padfield dit denken wil onderuit halen. Hij is er – terecht - van overtuigd dat “the tyranny of arbitrary standards is a serious hindrance to progress in low energy air conditioning of historic collections and structures” en stelt vast dat “museum standards assume unlimited energy to enforce very tight limits for temperature and relative humidity. The standards reflect more the situation of an age instead of the needs of the collection”.

Het belang van de oefeningen bestond er vooral in van gebruik te maken van bouwmaterialen die zoveel mogelijk een bufferende rol kunnen spelen om het museumklimaat te matigen (passieve klimaatbeheersing), door het bewust toepassen van de thermale en vochtopslagcapaciteiten van deze materialen. Meestal moet de werking van deze passieve materialen aangevuld worden met mechanische systemen, waarvoor alternatieve methoden goede diensten kunnen leveren, zoals het gebruik van warmtepompen, ontvochtigers, zonnepanelen en windenergie. Maar de volledig passief gecontroleerde klimaatruimte voor archief- en collectiebewaring is niet langer een verre utopie. De toenemende kennis van de klimaatbehoeften en het reactiegedrag van objecten en de materialen waaruit ze zijn vervaardigd, inzicht in de mogelijkheden en limieten van bufferende bouwmaterialen en de uitgekiende toepassing ervan, de voordelen van het gebruik van de natuurlijke klimaatomgeving – ondergrondse opslagruimten kunnen voordeel halen uit de constante lage temperatuur – kunnen ons dichter brengen bij de energievriendelijke ideaaloplossing, wanneer ze doordacht worden benut.

In enkele recente artikels van Padfield en Larsen komen de hierboven aangeraakte thema’s aan bod. Zie verder een korte bijdrage over de conferentie ‘Museum Microclimates’ (Kopenhagen november 2007) in FARO/Tijdschrift over cultureel erfgoed, jg 1,1, p.62 – 63, en het blogbericht ‘Een nieuwe kijk op het binnenklimaat’.

Padfield - How to design | Padfield & Larsen - The potential and limits... | Padfield - Airconditioning 1 | Padfield - Airconditioning 2 | Padfield - Airconditioning 3 | Padfield - Airconditioning 4 | Padfield - Interaction water vapour with paper | Padfield - Climate control in archives | Padfield - Climate records