Boekensteun

De noden in Vlaamse erfgoedbibliotheken voor de preservering, conservering en restauratie van hun bewaarcollecties zijn hoog en de huidige middelen te klein om hieraan te voldoen. In deze tijden van economische crisis en budgetaire krapte is er dan ook de (interne) vraag en de (externe) verwachting om alternatieve financiering te zoeken. Dit gaat hand in hand met het feit dat deze instellingen als jonge sector nog op zoek zijn naar een breder maatschappelijk draagvlak voor hun cultureel-erfgoedwerking.

In de Angelsaksische wereld en in grote buitenlandse nationale bibliotheken komt men aan deze wensen al enkele jaren tegemoet via ‘Adopt-a-Book’-programma’s. Dat zijn fondsenwervingscampagnes waarmee bij het brede publiek en in de bedrijfswereld middelen worden ingezameld voor het behoud en beheer van erfgoedcollecties. Degelijke succesvolle voorbeelden tonen aan dat fondsenwerving en publiekswerking in de kunst- en cultuursector hand in hand kunnen gaan. Ook in Vlaanderen lijkt een grote groep (‘crowd’) klaar te staan om online te participeren in de culturele erfgoedsector. Een tijdelijk project in het Huis van Alijn toonde dit al aan, maar de vraag bleef of deze groep ook bereid is om financieel bij te dragen aan de instandhouding en ontsluiting van cultureel erfgoed.

Met ons project onderzoeken we, samen met diverse deskundige partners, of deze goede praktijken ook toepasbaar zijn in Vlaanderen. Door specifiek fondsen te werven voor preservering, conservering en restauratie hopen we een breder publiek bewust te maken van de rijkdom en de bedreigingen van erfgoedbibliotheekcollecties.

Concreet doen we dit door het ‘Adopt-a-Book’-concept naar Vlaanderen te halen en te enten op een duurzaam online fondsenwervingsplaform op landelijk niveau. Dit crowdfundingplatform, dat potentiële schenkers en verschillende cultuur- en erfgoedprojecten met elkaar in contact brengt, verbreedt niet alleen het sociale netwerk van de betrokken instellingen. Het heeft als bijkomende voordelen ook dat expertise en de kosten worden gedeeld en de sector duidelijker en verenigd naar buiten kan treden. Daarnaast voorzien we de deelnemende bibliotheken van de nodige instrumenten om hen te ondersteunen in hun zoektocht naar middelen enerzijds en een bredere cultureel-erfgoedgemeenschap anderzijds.

Met dit innovatief en experimenteel project komen we tegemoet aan de vraag van de minister en enkele parlementsleden om - voor het eerst - ‘crowdfunding’ te introduceren in de cultureel-erfgoedsector en al doende te onderzoeken of Vlaanderen over een geefcultuur beschikt.

In de opstartfase van het project bleek dat ook het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) een proefproject rond crowdfunding in het letteren- en boekenvak aan het voorbereiden was. Initieel werd daarom besloten dat het VFL en de vzw Musea en Erfgoed een vertegenwoordiger in elkaars respectieve stuurgroep zouden hebben, maar al snel bleek dat een veel nauwere samenwerking de meest opportune aanpak zou zijn. We wilden immers beiden een online crowdfundingplatform opzetten, en we moesten voor de bouw daarvan de markt verkennen, een lastenboek opstellen, offertes beoordelen en een gunning doen. Bovendien was de aard van de beoogde projecten, hoewel niet helemaal dezelfde, zeker voldoende verwant, en was ook de beoogde doelgroep deels overlappend. Daarom werd er besloten om samen één platform te bouwen. Daarmee werden er expertise gedeeld, kosten bespaard, het draagvlak vergroot en gezamenlijk een groter publiek bereikt. Deze samenwerking laat ook toe om bredere en beter gefundeerde conclusies te trekken, omdat er meer (soorten) projecten, diversere vormen van crowdfunding en verschillende publieksstrategieën zijn uitgetest. Aangezien het VFL de duidelijke opdracht kreeg om het project nog voor het einde van 2013 te lanceren, wijzigde ook de timing van ons project en werd de publiekelijke lancering voorzien voor 17 oktober 2013.

De samenwerking tussen VFL en de vzw Musea en Erfgoed had uiteraard ook een invloed op de positionering van het platform en de uiteindelijke naam van het project. Die moest immers toepasbaar zijn op de focus van beide organisaties. Uiteindelijk werd er geopteerd voor Boekensteun (beschikbaar via www.boekensteun.be), met als baseline: Geef om boeken. Bij de lancering van het platform stonden aanvankelijk tien projecten online: vijf ‘erfgoedprojecten’ (in het vet aangeduid) en vijf ‘nieuwe literaire projecten’:

De Dagen / Silvie Moors: Van Lezen naar Leven En weer Terug
Uitgeverij Van Halewyck / Patrik Somers: Het boek der Waarden – A World Book of Values
Joachim Brackx & Tudor Dulhaz: Het Eiland Verloren
Lies Van Gasse: Electric Sheep
Sarah de Mul & Katelijne Meeusen: Houd de brief!
Museum Plantin-Moretus: Red de Lusthof der maagden
Grootseminarie Brugge: Unieke, laatmiddeleeuwse Bijbel zoekt nieuwe toekomst
FotoMuseum Provincie Antwerpen: SOS ABC: weekblad in nood
Koninklijk Conservatorium Brussel: Lively Lovely Libretti
Cultuurbibliotheek Brugge: Hou Vlaanderen op de kaart

Projectresultaten

Ook na de lancering bleef het platform beschikbaar voor nieuwe erfgoedprojecten. Sinds oktober 2013 kwamen volgende projecten online:

Begijnhofmuseum Turnhout: Geef de Turnhoutse begijnen een stem!
Openbare Bibliotheek Brugge: Blaas de kosmos nieuw leven in
Sint-Bernardusabdij Bornem: Omtrent den oever gheneer ik my
Damiaan Vandaag: Laat Hawaiiaans muziekhandschrift opnieuw klinken
Koninklijk museum voor Schone Kunsten Antwerpen: Red de kunstenaarsboeken van het KMSKA

De eindbalans wat betreft de erfgoedprojecten is goed. Van de tien erfgoedprojecten hebben 6 projecten hun financiële doelstellingen volledig bereikt, drie projecten zijn nog steeds lopende en twee projecten wisten respectievelijk 66% en 80% van het vooropgestelde bedrag binnen te halen. Uit deze eerste resultaten blijkt dat crowdfunding zeker een kans op slagen heeft in de cultureel-erfgoedsector, op voorwaarde dat voldoende rekening gehouden wordt met volgende aandachtspunten:

Crowdfunding betekent hard werken en vraagt een goede voorbereiding. Louter een projectfiche online plaatsen is niet voldoende, er moet (op voorhand) voldoende gewerkt worden aan een communicatieplan en de communicatieskills.
Het doelbedrag van de projecten mag niet te hoog zijn. Het gaat duidelijk om gevallen van ‘microfunding’ of bedragen tussen ongeveer 2.500 en 5.000 euro. Hogere bedragen (zoals de projecten van het VFL) blijken moeilijker te binnen te halen.
Niet alle projecten zijn even geschikt om gefinancierd te worden door crowdfunding. Duidelijk afgelijnde projecten die een hoge mate van urgentie en uniciteit in zich dragen scoren het best. Waarschijnlijk verklaart dit ook mee waarom de conserveringsprojecten succesvoller zijn dan de nieuwe literaire projecten.
Het interne draagvlak binnen een organisatie om een crowdfundingcampagne op te maken is essentieel. De meeste donateurs komen immers uit het netwerk van de projecthouders, en moeten dus van meet af aan bij dat project betrokken worden. Ook de besturen en leidinggevenden moeten het initiatief mee ondersteunen.
In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt over crowdfunding, lijkt voor de erfgoedprojecten de rol van de tegenprestatie minder belangrijk als motivatie voor donateurs om te geven. Veruit de meeste donateurs (ongeveer 3 op 4) kiezen ervoor om een gift over te maken via de Koning Boudewijnstichting (in ruil voor een fiscaal attest). Dit fiscaal attest impliceert dat er dan geen economisch waardeerbare tegenprestatie afgeleverd kan worden.
Het is belangrijk om een waaier aan betaalmogelijkheden aan te bieden. Donaties moeten zowel online als offline (via overschrijvingsformulier en cash) mogelijk zijn. Uit de praktijk blijkt dat al deze kanalen gebruikt worden.
De ‘winst’ van een crowdfundingproject ligt niet alleen in het financiële. Een verhoogde visibiliteit en een verbreed draagvlak zijn ook gevolgen. Instellingen die niet willen of kunnen investeren in communicatie kunnen beter niet starten met crowdfunding.
Donateurs hebben nood aan betrouwbare partners. Het succes van de erfgoedprojecten zal ook te maken hebben met de medewerking van de Koning Boudewijnstichting.
‘Koud werven’ is veel minder succesvol. Dat is waarschijnlijk ook een reden waarom de erfgoedprojecten die door instellingen werden getrokken die al een zekere achterban hebben beter scoorden dan die van particulieren.

In totaal werd, over alle tien erfgoedprojecten die tot op de dag van vandaag op Boekensteun gelanceerd werden, door de projecthouders bijna 33.000 euro opgehaald. De fondsenwerving van twee van die projecten is nog steeds lopende en tot oktober 2014 zullen nieuwe erfgoedprojecten online komen. Een stand van zaken (op 13 juni 2014):

Totaal opgehaald bedrag: 32.828 euro
Totaal aantal donateurs: 510
Gemiddelde gift: 64 euro
Mediaangift: 40 euro

Het gemiddelde bedrag per project (voor de reeds afgeronde projecten) bedraagt 3.448 euro. Hoewel we eerder spreken over microfunding zijn deze bedragen niet onbelangrijk. Uit het onderzoek ‘De wet van de remmende achterstand’ (2012, Vlaamse Erfgoedbibliotheek) blijkt immers dat de middelen van erfgoedbibliotheken voor preservering en conservering erg beperkt tot soms onbestaande zijn.

Partnerorganisaties

Vlaams Fonds voor de Letteren
Koning Boudewijnstichting
FARO. Vlaamse steunpunt voor cultureel erfgoed